Een onverzettelijke moeder in de darkroom

‘Zijn lichaam was vrijwel intact, her en der wat visvraat, maar zijn kop was als een gehaktbal, geraakt door de schroef voordat ie vastliep.’ Al in het begin van de roman Zacht als Staal is het duidelijk dat het met de Zuid-Afrikaanse jongen Staal Nel, ‘Prinses’ voor intimi, slecht is afgelopen. Verdronken onder het ijs. De schrijver ‘J.R. Deo’ reconstrueert het leven en einde van de zachtaardige homoseksueel die in Amsterdam terecht kwam en daar zijn ondergang tegemoet liep. De centrale figuur in het boek is Alma Nel, de robuuste moeder die na de dood van haar zoon naar Amsterdam komt gevlogen en in een bizarre gaywereld op zoek gaat naar de laatste levensdagen van haar zoon.

Zacht als Staal speelt in de jaren tachtig. Richard de Nooy maakt van de roman een reconstructie die gebaseerd is op gesprekken met mensen die er toen bij waren. Dat kan de politieman zijn die destijds met het onderzoek belast was, de zus en de stiefbroer van Staal of de psychiater. Dat zijn nogal klinische gesprekken. Vooral de gesprekken met de Zuid-Afrikanen maken duidelijk dat Staal zijn hele jeugd door gepest is vanwege zijn homoseksuele gedrag. Continu werd hij met Bijbelteksten en zelfs fysiek geweld belaagd. Zelfs een shocktherapie in een psychiatrische inrichting weet hem niet van zijn geaardheid af te brengen. Als zijn moeder hem dan uiteindelijk maar laat vertrekken naar Amsterdam lijkt hij van de hel in het paradijs te zijn beland. Helaas is een van de eerste homo’s die Staal ontmoet een mooie Poolse junk.

De korte stukken van ooggetuigen worden afgewisseld door de belevenissen van Alma Nel die rechtstreeks vanuit ruraal Zuid-Afrika in een grootstedelijk wereld geplant wordt. De onverzettelijkheid waarmee ze de wereld van haar zoon wil leren kennen is ontroerend en humoristisch gelijk. Ze wil zelfs de darkrooms van binnen zien om een beter beeld van het leven van Staal te krijgen. Door de vrienden van Staal, onder meer twee übernichten die een kapperszaak hebben, wordt ze nogal koel bejegend omdat zij weten welke jeugd Staal heeft moeten doormaken. Maar ondanks alle tegenwerking gaat Alma Nel stug door: zij wil haar zoon doorgronden.

Zo krijg je stukje bij beetje meer informatie over het leven van Staal, zijn liefdes en de grote naïviteit waarmee hij de wereld tegemoet treedt. Je komt aan het einde te weten waarom hij zich kleedt als skinhead, maar de uiteindelijke reden achter zijn dood blijft enigszins duister. Dan moet schrijver ‘J.R. Deo’ dat toch zelf bedenken. ‘Ik ben dus waanzin, Prinses, en ik weet alles, daarom mag ik nu verzinnen hoe jij bent gestorven. Daar kleeft niks goddelijks aan, het is gewoon een kwestie van feiten rangschikken, opleuken, misschien verdiepen met gevoelens en gedachten, maar het blijft altijd gissen bij de doden.’ Richard de Nooy heeft een mooi requiem geschreven: van een gewone jongen en van een tijdperk.

Coen Peppelenbos

Richard de Nooy – Zacht als Staal. Nijgh & Van Ditmar, Amsterdam, 208 blz. € 17,50.