De wereld een orgastisch slagveld

De terroristische aanslagen van 11 september 2001 als ultieme happening, een kunstwerk dat genadeloos het failliet van de kapitalistische westerse samenleving blootlegt. Een YouTubefilm van de onbezonnen eenmansactie van Karst V. op Koninginnedag 2009 verbonden met beelden van de slachtoffers van de schietpartij in Alphen aan den Rijn in een tentoonstelling over de eenzaamheid van de hedendaagse westerse mens. Het is een manier van kijken die past bij de wereld die Thomas van Aalten in zijn nieuwe roman schetst.

In een claustrofobische scène laat Van Aalten een van zijn hoofdpersonages, de bankmanager Bertrand, volledig doordraaien in een lift in een bankgebouw in Dubai. Hij krijgt al maanden gecodeerde boodschappen via zijn mobiele telefoon en de schermpjes van allerhande automaten en wegwijzers. Die boodschappen bevatten gevoelige informatie over de beursstanden die hem geen windeieren legt. Zijn bankrekening groeit maar zijn psychisch welbevinden daalt tot een dieptepunt, zeker als de ecomische crisis om zich heen begint te grijpen: ‘de profijt sloeg om in angst, toen ik steeds vreemdere koersen en wendingen zag. Bedrijven gingen over de kop, cijfers zakten steeds verder in de min. Aan het einde van het jaar voelde ik me een onheisprofeet. Ik moest ingrijpen maar wist niet hoe.’

Ondertussen heeft zijn ex-vrouw Sheila heel andere dingen aan haar hoofd. In een poging haar leven na de scheiding weer zin te geven, probeert ze meerdere zitjes van de zweefmolen uit: detoxen, rebirthen, healings. ‘Het grote vraagteken in mijn leven maakte dat ik me dieper ingroef in het spiritualisme.’ Desondanks blijft ze te veel drinken en roken. Pas als Frank, een rijke plastisch chirurg, verliefd op haar wordt, lijkt haar leven weer in prettiger vaarwater te komen. Ze trouwen en verhuizen naar Dubai waar Frank in het wellness centre van zijn dochter rijke expatdames opknapt. Als Sheila ook onder het mes gaat, ontdekt ze vol afgrijzen zijn ware aard.

En dan is er nog hun zoon, Orson. Als kleine jongen verwaarloosd en tot vervelens toe van alles filmend met zijn super-8-camera, ontvlucht hij na de middelbare school zo snel mogelijk het ouderlijk huis en gaat naar de filmacademie. Zijn docenten zijn niet echt te spreken over zijn examenfilm, maar dat weerhoudt hem niet een gevierd documentairemaker te worden. In zijn documentaires wil hij het ware gezicht van welvaart in de West-Europese samenleving weergeven. Hij filmt achtereenvolgens het plebs, de gewone man (‘De xenofobe man en vrouw, die voortdurend om zich heen keken om er zeker van te zijn dat niemand hen achtervolgde’) en de elite. Bij de voorbereidingen van dat laatste deel stuit hij via een voormalige docent van hem, Beckert Volck, bijzonder hoogleraar Geweld en Esthetiek, op de beweging De Nieuwe Anarchistische Radicalen (NAR). Er gonst een gerucht over een actie in Dubai.

Dubai. Oost ontmoet west. Kapitalisme vermengd met islam. De Arabische versie van een moderne metropool, in de overtreffende trap. ‘Dubai is een Lost Vegas waar het oosten op het westen lijkt. Dan zijn de Arabieren ineens net mensen,’ analyseert Van Aalten dit bizarre oord in een van zijn essays, met als landmark en symbool het megalomane Burj Arab hotel. Hij laat zijn op drift geraakte gezin samenkomen in deze gekunstelde smeltkroes van culturen terwijl er een terroristische aanslag plaatsvindt die de verbeelding tart. ‘Een mysterieuse aanslag van ongekende omvang,’ aldus de in overvloed aanwezige media, die ook daar de camera’s laten draaien zonder aanziens des persoons.

De NAR is niet zomaar een beweging. Is het een terroristische organisatie of een kunststroming? In de colleges die Orson volgde in zijn studententijd, getuigt Beckert Volck van een dwarse kijk op kunst: ‘Niet de seizoenstentoonstellingen in de musea zijn relevant voor de kunst, de herhalende beelden van aanslagen van terroristen en hun slachtoffers, die zijn relevant voor de kunst.’ Hij voorziet een radicale verschuiving van de aard van de kunst en de rol van kunstenaars. Hij noemt termen als nieuwe Gesammtkunst en neo-situationisme en beschrijft fluxus-achtige happenings uitgevoerd door verveelde bankiers. In zijn optiek gaan zij zorgen voor de ultieme ‘expositie van de 21e eeuw’ waarin de wereld een ‘orgastisch slagveld’ zal worden. Orson wil daar met zijn documentaires aan bijdragen.

Van Aalten zet met De schuldigen een sterke zedenschets neer van de hedendaagse West-Europese cultuur met zijn nadruk op individualisme, geld verdienen en uiterlijkheden. De opvattingen van Beckert Volck en de ‘Expositie van de 21e eeuw’ zijn intrigerend en slim verbonden met het verval van het moderne gezin en de economische crisis. Daarnaast zijn de verhalen van Sheila en Bertrand rijp voor een film: ze zijn spannend, vol actie, sterk beeldend geschreven en in het geval van Sheila bij vlagen hilarisch. Ik kan me zo twee Nederlandse acteurs voorstellen die beide getroebleerde zielen kunnen spelen. Dat kan een spectaculaire verfilming opleveren van een spectaculaire roman.

Martijn Nicolaas

Thomas van Aalten – De schuldigen. Nieuw Amsterdam, Amsterdam, 240 blz. € 19,95.