Zichtbaar gecomponeerd proza

In de lente van 2010 werd Anna Enquist gevraagd of ze mee wilde werken aan het project ‘Schrijver op de afdeling’ van het VUmc. Dat houdt in dat Enquist een tijd op een afdeling naar keuze rond mocht lopen, om daar vervolgens een boek over te schrijven. In het nawoord van haar nieuwste roman De verdovers schrijft Enquist daarover: ‘Zonder aarzelen koos ik voor anesthesiologie. In mijn eigen vak, de psychoanalyse, gaan we ervan uit dat het voor de patiënt in de meeste gevallen heilzaam is te voelen wat er in hem of haar omgaat. […] De anesthesist beschermt zijn patiënt juist tegen het voelen en acht zijn werk geslaagd als de patiënt totaal geen weet heeft van de pijn die hem tijdens de ingreep wordt aangedaan.’

Al op de eerste pagina’s van De verdovers lees je dat psychoanalyticus Drik de Jong na een heftig ziekbed zijn geliefde vrouw Hanna verloren heeft. De laatste periode van Hanna’s leven werd zij voornamelijk verzorgd door Driks zus Suzan. Suzan werkt in een ziekenhuis op de afdeling anesthesiologie. Drik pakt na een periode van rouw zijn werkende leven weer op. Zijn eerste patiënt is door Peter, de man van Suzan èn de beste vriend van Drik, naar Drik verwezen. Deze patiënt, Allard Schuurman, moet zelf in therapie omdat hij de opleiding tot psychiater volgt. Daarnaast zijn er nog verwikkelingen in De verdovers rondom de vader van Drik en Suzan. Ook Roos, de dochter van Suzan en Peter, speelt een belangrijke rol in het plot, al is het maar vanwege de moeizame verhouding met haar verder zo aimabele moeder Suzan.

De tegenstelling tussen voelen en verdoven, psychoanalyse en anesthesiologie, is door Enquist in De verdovers tot op het bot uitgewerkt. Net als in eerder werk van Enquists hand, neem bijvoorbeeld Het meesterstuk of Het geheim, heeft Enquist de neiging om het centrale idee van het boek steeds weer uit te leggen en op dat vlak weinig ruimte voor de verbeelding van de lezer over te laten. Een van de belangrijkste motieven in dit boek is het fenomeen werk. Nogal wat personages verdoven hun gevoelens door zich consequent op hun werk te storten. Ook dit motief ligt er duimendik bovenop. Verder is steeds te merken dat Enquist lange tijd op de afdeling anesthesiologie heeft rondgelopen en het boek heeft laten nalezen op anesthesiologische onvolkomenheden, want er komen erg veel diagnoses en operaties voorbij. Een gemiddelde aflevering van de Amerikaanse ziekenhuisserie E.R. is er niets bij.

Het wisselende perspectief en de nodige cliffhangers zorgen er intussen wel voor dat je het boek snel wilt uitlezen. Op de omslag van het boek valt al te lezen dat Allard, nadat hij gestopt is met de studie psychiatrie, kiest voor anesthesiologie en zo onder Suzan komt te werken. Drik verzuimt vervolgens zijn patiënt (Allard) en zijn zus (Suzan) hiervan op de hoogte te brengen en dat terwijl hij beiden dus nu goed kent. Daarnaast wordt op de flap het woord noodlottig gebruikt, dus de lezer is nieuwsgierig naar wat dat noodlottige nu precies inhoudt. De opbouw van De verdovers maakt hier en daar een gecomponeerde indruk, de overgangen zijn te duidelijk zichtbaar: hoofdstukken die eindigen met paniekerige telefoontjes en vervolgens wordt er in het volgende hoofdstuk een ander personage gevolgd. Wat subtieler de spanning opwekken had het boek zeker goed gedaan. En daar waar het thema zo zorgvuldig is uitgewerkt, blijven sommige beweegredenen van personages onderbelicht. Deze staan in dienst van dat voortdurend uitgewerkte thema en het zorgvuldig opgebouwde plot en daardoor blijven de personages zelf van bordkarton. De vergelijking met een willekeurige literaire thriller ligt bij dit boek dus op de loer.

Cilla Geursten

Anna Enquist – De verdovers. De Arbeiderspers, Amsterdam, 312 blz. € 21,95 (Gebonden).