De vleesgeworden oxymoron

In het handboek Geschiedenis van de Russische literatuur 1700-2000 karakteriseert Emmanuel Waegemans – professor Russische literatuur – de Russische schrijver Edward Limonov als ‘homofiel en anti-dissident’. Hier begint gelijk het probleem: Limonov is niet te karakteriseren of samen te vatten in een paar woorden. Daar kwam Emmanuel Carrère ook achter toen hij bezig was met een artikel over Limonov. Een artikel was te beperkt voor de weergave van Limonov en dus werd het een roman, hét genre dat recht doet aan de meerstemmigheid van een persoonlijkheid als Limonov. Carrère wil Limonov niet verklaren, maar doet een poging om hem te begrijpen.

Limonov is een roman waarin vele verschillende genres zijn geïncorpereerd: autobiografie, essay, journalistiek (New Journalism), biografie en geschiedenis. Het is een kruising tussen Laurent Binets HhhH en Europe Central van William T. Vollmann. Net als Binet onderzoekt de ikverteller een mysterieus persoon die daadwerkelijk bestaat (of in het geval van Heydrich: bestond). En zoals bij Vollmann is Limonov breed van opzet met de geschiedenis van de Sovjet-Unie en haar satellietstaten; de omstandigheden in deze landen en de overgang van het communisme naar de democratie.

Limonov is de vleesgeworden oxymoron. Hij was geen homoseksueel, wel had hij seks met mannen. Het was voor hem iets wat je gedaan moest hebben, iets wat de ervaring verrijkte. Hij heeft een aantal zelfmoordpogingen ondernomen en meestal waren vrouwen de aanleiding. Carrère vertelt over Limonovs liefde voor Jelena die met een andere man in haar appartement is. Limonov staat voor de deur, maar Jelena wil hem niet binnenlaten. Dan snijdt hij zijn polsen door: nu moeten ze hem wel binnenlaten.

Limonov groeit op in Oekraïne. Als hij in elkaar wordt geslagen, bedankt zijn moeder eerder de aanvaller dan dat ze haar zoon troost. Wordt hij een vent van, is het credo van zijn moeder. In zijn jeugd zijn de mensen in de kampen helden voor Limonov en zijn vrienden. Niet de intellectuelen die in de kampen zitten omdat ze een andere mening verkondigen dan de staat, maar de échte criminelen, mensen die vastzitten voor geweldsdelicten en diefstal.

In zijn jeugdjaren citeert hij eens de Noorse auteur Knut Hamsun, waarop zijn jeugdvriend Kadik repliceert: ‘Hij was een fascist, die Hamsun van je.’ De jonge Limonov haalt zijn schouders op en zegt: ‘Nou en?’ Carrère noemt hem wel een fascist, maar ‘je moet deze fascist alvast één ding nageven: hij houdt alleen van underdogs, sinds jaar en dag.’ Daarentegen minacht wel hij ‘de zwakken’ in de samenleving, maar is hij geen antisemiet. De Russische cultuurhistoricus Solomon Volkov heeft Limonv eens omschreven als een Louis-Ferdinand Céline, minus het anti-semitisme.

Limonov wordt dichter. Al snel wordt Moskou te klein. Hij en Jelena vertrekken naar het buitenland. Hij wil roem, het leven van een held. Als hij ergens een hekel aan heeft dan is het aan het kleinburgelijke leven én aan intellectuelen. En alles, maar dan ook alles, doet hij eraan niet te worden opgeslokt door het kleinburgelijke bestaan. Hij komt aan in New York, en gaat langs bij Joseph Brodsky. Zoals het gaat met mensen die azen op roem: hij minacht de roem van anderen. Venedikt Jerofejev, die succes kreeg met zijn cultboek Moskou op sterk water is een ‘slappeling’, de dissidente schrijver Alexander Solsjenitsin een ‘ouwe zak’ en Brodsky vindt hij maar een paternalistische professor. Is hij een dissident? Nee, hij zegt dat ‘dat hij nooit dissident is geweest, alleen delinquent.’

Jelena vertrekt, hij belandt op straat. Zwerft rond in de parken van New York, schrijft, zuipt heeft seks met mannen en wordt uiteindelijk de butler van miljardair Steven. Hij gaat naar Parijs, en wordt uitgegeven.

Schrijven was voor hem nooit een doel op zich geweest, het was het enige haalbare middel om zijn echte doel te bereiken – rijk en beroemd worden, vooral beroemd – en na vier, vijf jaar Parijs besefte hij dat dat misschien wel nooit zou lukken. Misschien bleef hij altijd wel een tweederangsauteur met een kwalijke reputatie die hem best beviel (…).

Na een aantal jaren in Parijs te hebben gewoond keert hij terug naar Moskou. Gorbatsjov is aan de macht en de Sovjet-Unie dreigt uit elkaar te vallen. Limonov heeft het niet zo op de Russische leider: hij vindt Gorbatsjov maar een eikel. Hij is tegen het uitvallen van de Sovjet-Unie en meent dat Stalin toch niet zo’n verkeerde kerel was. Limonov is ervan overtuigd ‘dat het volk in één jaar zogenaamde ‘democratie’ meer heeft geleden dan in zeventig jaar communisme.’

In de jaren negentig is Limonov te vinden in Joegoslavië waar op dat moment de Balkan-oorlog aan de gang is. De oorlog is de reden van zijn aanwezigheid daar: Limonov houdt van oorlog. Er is beeldmateriaal (te zien op YouTube) waarop te zien is dat hij met een geweer op Sarajevo schiet. Ook is te zien dat hij daar gemoedelijk praat en rondhangt met collega-dichter en oorlogsmisdadiger Radovan Karadžić.

https://www.youtube.com/watch?v=tH_v6aL1D84

Twee uur oorlogservaring, denkt hij, en je leert meer over het leven en de mensen dan in veertig jaar vrede. Oorlog is smerig, jawel, oorlog is zinloos, en wat dan nog! Het burgerleven is al even zinloos, want het is saai en redelijk en legt elk instinct aan banden. De waarheid, die niemand durft te bekennen, is dat de oorlog een plezier is, een van de grootste plezieren, anders zou er meteen een einde aan komen.

Terug in Rusland richt Limonov een Nationaal-Bolsjewistische Partij op. Onder de leden van de partij zijn veel jongeren, skinheads en neo-nazi’s – geen fris gezelschap. Hij wordt later verdacht van terrorisme en belandt in de gevangenis. Ja, hij is echt alles: homo, hetero, zwerver, dichter, schrijver, politicus, gevangene, revolutionair, fascist, anti-moslim in de tijd van de Balkan-oorlog, pro-moslim in het millenium, en de aanslagen van 9/11 waren niets anders dan gerechtigheid voor Amerika, aldus Limonov. Carrère heeft een schitterende roman geschreven, Limonov is een fascinerend personage/figuur, maar ik zou niet graag met hem vastzitten in een lift.

Koen Schouwenburg

Emmanuel Carrère – Limonov. De Bezige Bij Antwerpen. 350 blz. € 19,95.