Tientallen knipoogjes

In Herinneringen van een engelbewaarder van Willem Frederik Hermans waart een engel rond die de hoofdpersoon van de roman in de gaten moet houden. In het universum van Hermans ligt het voor de hand dat de engel juist op het verkeerde moment niet aanwezig is. In VSV (dat staat voor de Vondel School Vereeniging) kijkt Theo van Gogh vanuit het hiernamaals naar het gedoe op aarde. Hij zit daar al jaren (alhoewel tijd daar een rekbaar begrip is) en om een stapje verder te komen, krijgt hij als beschermengel de opdracht om op een beslissend moment een goede daad te verrichten. Bij De Winter lukt zoiets natuurlijk wel.

Wie wil genieten van VSV moet zijn literaire eisen een beetje naar beneden bijstellen. Het boek, opgebouwd als een literaire thriller, heeft een echt Hollywoodeinde, een climax met daarna nog een epiloog waarin je kunt lezen hoe het met iedereen is afgelopen. De Winter heeft daarnaast een voorliefde voor clichés. Een ‘hart bonkte van schrik’ en een gezicht kan grauw zijn door ‘machteloze woede’. En je moet als literaire lezer ook wennen aan de toevalligheden die het verhaal in deze roman voortstuwen, toevalligheden die vanuit een hiernamaals ‘gestuurd’ worden. (Vanaf nu spoileralert.) Theo van Gogh is de beschermengel van Max Kohn, de geheime halfbroer van Job Cohen. Kohn is als onderwereldfiguur de stad uit gevlucht. Hij had een relatie met Sonja, maar weet aan het begin van de roman nog niet dat hij ook een zoon bij haar heeft verwekt. Kohn is indirect verantwoordelijk voor de liquidatie van Sonja’s vader, ook een dubieus leider in de onroerend goed-handel. De twee zien elkaar pas weer in Amsterdam, als hun zoon Nathan al een puber is. Sonja heeft inmiddels een relatie met schrijver Leon de Winter. Ze had daarvoor een passionele relatie met de zwarte priester Jimmy. Toen Jimmy dood ging, kreeg Max Kohn bij een harttransplantatie ‘toevallig’ zijn hart. De komst van Max naar Amsterdam vindt juist plaats op het moment van een terroristische aanslag, die gevolgd wordt door een vliegtuigkaping en een schoolgijzeling. Op die school, de VSV, zit Nathan. De leider van de extreme moslimjongeren die achter de terreur zit is de zoon van de man die jaren daarvoor in dienst van Max Kohn de vader van Sonja heeft omgelegd.

Zo, genoeg weggegeven van het verhaal. Er zijn nog wel meer grote en kleine toevalligheden te noemen, maar de ultrakorte samenvatting toont aan dat De Winter meer een thriller heeft geschreven, waarin alle details moeten kloppen en in elkaar passen, dan een literaire roman waarin toeval meestal een ondergeschikte rol speelt. Als je VSV als een thriller leest, dan beleef je zeker enkele genoeglijke uurtjes.

In het voordeel van De Winter moet gezegd worden dat hij het hele boek door een ironische stijl gebruikt. Niet alleen voor zijn personages, zoals Geert Wilders die een bijrolletje speelt en opeens een kans ziet om een held te worden, maar vooral ook door de zelfironie. De Winter ironiseert zijn eigen standpunten, zijn eigen handelen, ja zelfs zijn eigen fysieke voorkomen. In deze roman is hij net van zijn vrouw Jessica af (die een genadeloos boek over haar ex zit te schrijven).

Er zitten behoorlijk wat knipoogjes naar de werkelijkheid in VSV. Zo heeft Job Cohen naast een geheime halfbroer ook een geheime minnares. Zo blijkt Piet Hein Donner de belangrijkste man van Nederland te zijn. Zo blijken Bram Moskowicz en Eva Jinek ook al relatieproblemen te hebben. Er zitten zoveel knipoogjes in dat je je afvraagt of de roman over tien jaar nog leesbaar is. Nu al moet De Winter (de schrijver en het personage) al veel uitleggen, bijvoorbeeld wat er in Beslan ook alweer gebeurde.

‘Beslan?’ vroeg Moskowicz.
Nu deed De Winter zijn mond open: ‘Dat was in 2004 in Rusland. Die actie van moslimterroristen in Beslan. Ook een school. Meer dan driehonderd doden. Meer dan de helft kinderen.’

Weet men over tien jaar nog wie Theo van Gogh was en kan de toekomstige lezer nog de oude vetes tussen de echte Van Gogh en de echte De Winter doorgronden? Ze worden in de roman nog wel aangehaald. Is het over een aantal jaren te begrijpen dat deze twee mannen, die in de rechtbank tegenover elkaar stonden, op latere leeftijd politieke ideeën hadden die vrijwel overeen kwamen? De vraag is zelfs of je Theo van Goghs portret als beschermengel als ultieme wraak kunt zien of als finale liefdesverklaring.

Coen Peppelenbos

Leon de Winter – VSV of Daden van onbaatzuchtigheid. De Bezige Bij, Amsterdam. 432 blz. € 19,90.