Een gestrande walvis

‘Dr. Death’ is de bijnaam van verpleeghuisarts Sybrand Staring nadat de vrijwillige euthanasie van de hoogbejaarde heer Mos internationale belangstelling krijgt. De dochter van Mos, die in Amerika woont, begint een rechtszaak, het verpleeghuis dekt zich bij voorbaat in tegen alle claims en tv-ploegen staan bij Staring op de stoep met de wildste beschuldigingen. Staring laat zijn vrouw achter en vlucht naar hun tweede huisje op een verlaten Schots eiland. In Vergeef ons onze zwakheid schrijft Gijs IJlander over de gevolgen van euthanasie voor de arts die de dood in werking moet stellen.

ijlander vergeef ons onze zwakheidHet is een klassiek verhaalgegeven: een hoofdpersoon trekt zich terug op een onherbergzame plek. Denk aan de eerste romans van Renate Dorrestein, denk aan De omweg van Gerbrand Bakker. Teruggeworpen op zichzelf, in een geïsoleerde omgeving, wordt iemand wel tot nadenken gedwongen. Maar Staring zet pas op het einde van de roman enkele vraagtekens bij zijn eigen handelen, hij is op het eiland vooral bezig met overleven: het regelen van de dagelijkse behoeften, het opwekken van energie, het aanleggen van een moestuin.

IJlander vlecht echter twee dieren in het verhaal die direct betekenisvol worden. Zo komt daar een hond aanlopen die in de nabijheid van Staring de onschuld zelve is, maar die volgens de buurman lammetjes doodbijt. Diens oplossing voor het probleem is: doodschieten, maar Staring zorgt voor het voortbestaan van die hond. Het andere dier heeft grotere proporties: een walvis is gestrand en ligt dood te gaan in het zand. Het stervende dier wordt een attractie voor de eilandbewoners en later voor de mensen van het vasteland. Als de stank van de rotting te erg wordt, besluit men om het beest op te blazen.

Het prettige aan Vergeef ons onze zwakheid is dat de auteur geen directe boodschap wil afgeven met zijn roman. Het boek gaat over de wil om het goede te doen, over de verantwoordelijkheid die je kunt nemen voor de dood, maar ook voor het leven van een ander. IJlander vervalt niet in deze abstracties maar laat de lezer zelf de verbanden leggen. Hij oordeelt niet, maar laat de lezer oordelen. ‘De zorg voor de dood was een mijnenveld. Je moest sterk zijn, je door niets van de wijs laten brengen. Het gepieker bezorgde hem hoofdpijn.’ Dat ook zijn hoofdpersoon er niet helemaal uitkomt is veelzeggend en bovenal een teken van humaniteit.

Coen Peppelenbos

Gijs IJlander – Vergeef ons onze zwakheid. Cossee, Amsterdam, 208 blz. € 18,90.

Deze recensie verscheen eerder in de Leeuwarder Courant en het Dagblad van het Noorden op 6 juni 2014.