Van dader naar slachtoffer naar dader

Zo bekend als het proces van Neurenberg is, zo onbekend is het Tokio Tribunaal. Althans, laat ik voor mezelf spreken. In De offers van Kees van Beijnum staat het proces in de Japanse hoofdstad centraal. Voor Nederlanders extra interessant omdat een van de rechters uit ons land komt. Nederlanders waren in Nederlands-Indië slachtoffer, maar nadat de atoombommen gevallen waren op Hiroshima en Nagasaki en Japan capituleerde werden in Indonesië de koloniale rollen weer omgedraaid. Alleen overwinnaars spreken recht.

VAN BEIJNUM_OffersVan Beijnum laat in deze boeiende roman afwisselend drie personages aan het woord. De jonge rechter Rem Brink (gebaseerd op de bekende polemoloog Bert Röling) moet zich een plaats bevechten tussen de andere ervaren rechters en hij doet dat vooral door de dossiers op zijn duimpje te kennen en doordat hij zich, tot ongenoegen van zijn collega’s, een scherpslijper betoont in internationaal recht. Hij ziet in dat niet iedereen die terecht staat evenveel schuld draagt. De kopstukken die zij moeten beoordelen hebben allemaal een andere rol gespeeld tijdens de oorlog, zodat het vonnis niet van tevoren vast kan staan. Het tribunaal dat slechts enkele maanden zou duren sleept zich meer dan twee jaar voort.

Het leven wordt voor Brink lastiger als hij een verhouding krijgt met Michiko, een Japans meisje dat haar familie en haar huis verloren is bij de bombardementen op de hoofdstad. Zij vindt tijdelijk een thuis bij een Duitse dame van stand, die in de nieuwe situatie haar status vooral ontleent aan klassieke zang. Michiko wordt een voorbeeldige leerlinge van haar en een zangcarrière in Europa ligt in het verschiet als zij niet betrapt was. Als de verhouding bekend wordt, is het gedaan met haar beschermde positie en wordt ze weggestuurd.

De derde figuur is de neef van Michiko, Hideki, die als soldaat getuige is geweest van oorlogsmisdaden van de Japanners in China, maar met zware verwondingen – een verbrijzeld been en een geblakerd gezicht – terugkeert in zijn vaderland. Niemand kijkt meer naar hem om en zelfs het kleine beetje geld dat hij heeft wordt hem nog afgestolen. Van dader wordt hij in de nieuwe situatie slachtoffer. Later, als hij naar zijn geboortedorp is teruggekeerd en getuige is van de verkrachtingen door Amerikanen van vrouwen in zijn dorp, waaronder zijn zus, wordt hij weer dader. Zo worden de rollen die iedereen speelt telkens verwisseld.

Het zou te ver voeren om alle verwikkelingen weer te geven, maar de drie levens raken met elkaar verstrengeld en de kracht van De offers is dat Van Beijnum door het gebruik van die drie perspectieven de verschillende posities kan laten zien die mensen innemen in een wereld waarin de machtsverhoudingen in een rap tempo verschuiven. Tegenover het recht dat gesproken wordt op hoog niveau, staat het recht van de straat. Tegenover de juridische haarkloverijen van rechter Brink staat de individuele verantwoordelijkheid van Michiko die als paria (ook nog zwanger van de Nederlandse rechter) kiest voor haar eigen weg in het leven, al moet ze zichzelf vernederen door in een louche nachtclub op te treden.

De offers is hier en daar een hard boek en daarom is het einde toch enigszins verbazingwekkend. Voor iedereen gloort er, binnen de eigen ellende, een beetje hoop. Het leek mij te romantisch, maar toen ik de auteur vorige week interviewde zei hij dat de lezers al zoveel te verstouwen had gekregen in het boek dat het einde toch een positieve draai, hoe licht dan ook, moest krijgen.

Wat me nog meer verbaast, is dat De offers niet in de bestsellerlijsten staat. Van Beijnum is een van de weinige Nederlandse schrijvers die tot de echte verhalenvertellers gerekend kan worden. Hij koppelt bovendien een intrigerende historische context aan hedendaagse vraagstukken die te maken hebben met macht en kolonialisme. Het boek verdient alleen daarom al meer aandacht.

Coen Peppelenbos

Kees van Beijnum – De offers. De Bezige Bij, Amsterdam. 512 blz. € 19,90.