Als honden het vlees bewaken

Laat de honden niet, een mooie, intrigerende titel die verwijst naar een Tsjadisch spreekwoord, ‘Laat de honden niet de ribstukken bewaken’. De vraag is wie de honden en wie de ribstukken zijn in deze roman die trekjes heeft van een politieke thriller. De schrijfster lijkt te wijzen naar niemand minder dan de Franse overheid, die zijn geheime dienst inzet om een losgeslagen Franse NGO onschadelijk te maken. Maar in het complexe netwerk waarin Westerse hulporganisaties in Afrika terecht komen, is het moeilijk een schuldige aan te wijzen wanneer zaken gruwelijk uit de hand dreigen te lopen. Resultaat is een interessante, spannende maar ook wat dichtgesmeerde roman over een waargebeurde affaire.

laat-de-honden-nietMariska Mourik publiceert niet veel. Laat de honden niet is haar tweede roman in twintig jaar. Na haar debuutroman De ijszee op (1995) over drie generaties vrouwen, trok ze de aandacht met Een meter Everest (2000), haar versie van de beklimming van de Mount Everest met Bert Vos in 1984. Vos beweerde dat hij op 8 oktober 1984 als eerste Nederlander de top van de Mount Everest had bereikt, maar Mourik – die er bij was – heeft een heel ander verhaal. Ze ging als filmjournalist mee met deze beklimming en kreeg in de jaren erna tijdens het monteren van de film steeds meer gewetenswroeging over de glorie van Bert Vos. Uiteindelijk is ze dus toch naar buiten gekomen met haar waarheid, die een stuk plausibeler klonk dan die van Vos.

Laat de honden niet zet opnieuw in op journalistieke waarheidsvinding. Mourik voert in eerste instantie twee hoofdpersonages op: de Nederlandse journalist Dantzig en de Franse Claire die bij een NGO voor ontwikkelingssamenwerking in Darfur (Sudan) werkt. Dantzig is een journalist die zich ergens flink in vastbijt en voorlopig niet loslaat tot hij de onderste steen boven heeft. Hij is bezig met een achtergrondverhaal over het conflict in Darfur en heeft vergaande theorieën over de reden waarom de westerse wereld zich in 2004 ineens op Darfur stort: ‘Komt dat even mooi uit. Op het toppunt van het debacle in Irak vraagt de Amerikaanse minister van Buitenlandse zaken ineens dringend aandacht voor een schimmige achterafprovincie van Sudan, Darfur, waar een heel volk door een Islamitisch regime uitgemoord zou worden.’ Daarvoor praat hij ook met Claire. Zij is gefrustreerd geraakt van wat ze kan bereiken, constant tegengewerkt als ze is door de Sudanese autoriteiten. Hij raakt geïntrigeerd door haar en ze maken een tweede afspraak. Daar zal Claire nooit opdagen want de dag ervoor gaan de zaken dermate mis dat Claire uiteindelijk verkracht wordt door een Sudanese officier.

Waarom ik. Ze was in Darfur. Ze had een gat tussen haar benen. Waarom zou zij gevrijwaard blijven? Dit was hier aan de orde van de dag. Het immer beschikbare tuchtwapen van mannen tegen het vrouwvolk, kinderen, meisjes, moeders, baby’s. Waarom zij niet?

De zaak wordt in de doofpot gestopt en Claire moet repatriëren. In die situatie ontmoet ze Pierre Draxler, die we in een kort hoofdstuk al hadden leren kennen als een wat gefrustreerde ex-militair die zijn gezin verwaarloost. Met deze Pierre zet Claire in korte tijd de organisatie ‘Res2Pro’ op, waarmee ze wezen uit Darfur een toekomst in Frankrijk willen geven.

Laat de honden niet is gebaseerd op een waargebeurde zaak. In 2007 werd de Franse hulporganisatie L’Arche de Zoë in Tsjaad gearresteerd op verdenking van kindersmokkel. L’Arche de Zoë wilde ruim honderd Sudanese wezen uit Darfur naar Frankrijk overbrengen waar Franse adoptieouders hen op zouden nemen. De hulpverleners dachten dat de kinderen uit het Sudanese oorlogsgebied Darfur kwamen maar volgens de rechters in Tsjaad waren het kinderen uit Tsjaad, die bij hun ouders waren weggelokt. De net aangetreden president Sarkozy ging in eigen persoon naar Tsjaad om zijn landgenoten bij te staan. Uiteindelijk werden zes leden van L’Arche de Zoë veroordeeld tot acht jaar dwangarbeid, maar konden zij hun straf uitzitten in Frankrijk.

Mourik geeft zelf in een voorwoord aan dat dit ‘spraakmakende schandaal’ haar de ruimte bood om een complexe roman te schrijven ‘waarin andere gedachten en inzichten over de wereld waarin we leven ook tot bloei konden komen’. Dit klinkt nogal breed en vaag maar die gedachten en inzichten levert ze zeker. De eerste helft van de roman is daardoor even doorbijten. De uiteenzettingen van Dantzig over Darfur zijn interessant maar ook wel sterk documentair en uitvoerig. De wederwaardigheden van Claire in de compound hadden wel wat korter gekund en ook de ontmoeting van Claire en Danzig wordt nogal uitgerekt door Mourik. Ik begrijp best dat Mourik hier de tijd neemt om de karakters in alle rust uit te tekenen maar ik denk dat minder woorden genoeg waren geweest. Bovendien laat ze zo wel erg weinig over aan de verbeelding van de lezer. Als Claire eenmaal in het vliegtuig naar huis zit, krijgt de roman pas echt vaart.

De vraag ‘Waarom ik?’ komt meerdere keren voor in de roman. Mourik suggereert verbanden met andere waaromvragen: ‘Waarom zitten we hier?’(in Darfur) en ‘Waarom Darfur?’ Die laatste vraag stelt Dantzig zich en Mourik laat hem uitvoerige analyses doen om uit te komen bij de Verenigde Staten die de aandacht af willen voeren van hun mislukte Irakbeleid. De vraag ‘Waarom ik?’ komt van Claire. Zij vraagt zich meerdere keren af in de roman waarom zij in bepaalde, nogal vervelende situaties terecht komt. Als ze uiteindelijk gefrustreerd terugkomt in Frankijk, denkt ze het antwoord te weten: die situaties hebben haar regelrecht in de armen van Pierre gebracht, de megalomane, narcistische wereldverbeteraar die met haar Res2Pro opzet. Toch lijkt het nogal vreemd dat iemand die toch gepokt en gemazeld is in het ontwikkelingswerk zo’n onhandig zaakje opzet met zo’n dominante man. Juist na wat haar is overkomen, of is het dankzij wat haar is overkomen?

De afwikkeling van de zaak leest als een spannende politieke thriller, waarbij de inkijkjes in de Franse politiek ook nog erg vermakelijk zijn: Mourik geeft een glansrol aan Sarkozy’s fictieve raadsman met smetvrees. Toch kun je vragen stellen bij de geloofwaardigheid van de gewelddadige draai die Mourik aan de oplossing van de Franse overheid geeft, zo anders dan wat er werkelijk gebeurde. Het is duidelijk: politieke spelletjes zijn belangrijker dan mensenlevens, kijk maar naar de Amerikaanse interesse in Darfur, en zie de reactie van de Franse overheid op Res2Pro. Dan zijn mensen slechts vlees in de handen van honden.

Maar nog meer dan dat, toont Mourik in haar roman de slangenkuil die ontwikkelingswerk in Afrika kan zijn, de angst en de verwarring die het oplevert om in zo’n complex netwerk van belangen te moeten opereren en je persoonlijke moraal omhoog te kunnen houden. Wat dat betreft is Claire, ondanks haar tegenstrijdigheden, een interessant en complex personage dat Mourik in angstige situaties terecht laat komen die een flink aantal spannende pagina’s opleveren.

Martijn Nicolaas

Mariska Mourik – Laat de honden niet. Atlas Contact, Amsterdam. 480 blz. € 24,99.