Mijn geheim en een hoop bekende namen

Lieveling is ongetwijfeld één van de vreemdst neergezette titels ooit. Het boek wordt gepresenteerd als fictie, maar tegelijkertijd wordt nadrukkelijk vermeld dat het boek geschreven is ‘naar het verhaal van Pauline Barendregt’. Wat dat precies inhoudt, wordt nergens concreet uitgelegd. Ook in interviews die over het boek werden gegeven, gaven zowel de schrijfster als haar inspiratiebron onduidelijke, ontwijkende verklaringen. Om de verwarring compleet te maken staan beide dames op de achterflap. Dat is allemaal best irritant, een boek waarvan je niet weet wat het eigenlijk is. De nieuwsgierigheid opwekken doet het natuurlijk wel, ook bij deze lezer.

lieveling-kim-van-kootenLaten we het daarom over het verhaal zelf hebben. We volgen het meisje Puck vanaf haar vijfde verjaardag tot ergens in de puberteit, een periode die begint in 1975 en eindigt halverwege de jaren 80. Op haar verjaardag verhuist ze met haar half-analfabete moeder vanuit een Rotterdamse achterstandswijk naar Zwijndrecht. Daar woont namelijk Ludovicus, de rijke vriend van haar moeder. Al heel snel ontpopt deze nieuwe stiefvader zich tot een pedoseksueel die zijn handen niet van het kleine meisje kan afhouden. De ongelooflijk onnozele moeder lijkt weg te kijken en Puck is overgeleverd aan de grillen van haar stiefvader. Het misbruik duurt voort tot de familie uiteindelijk ingrijpt en moeder en dochter Zwijndrecht verlaten. Een open einde houdt de spanning erin en biedt mogelijkheden tot een vervolg.

Lieveling is een lastig boek om te beoordelen. Het is blijkbaar gebaseerd op zo’n ontzettend persoonlijk verhaal dat het lastig om kritiek te leveren zonder harteloos over te komen. In dat opzicht is een parallel met Tonio snel getrokken. In interviews vertelden Kooten en Barendregt dat zij geen zielige non-fictietitel wilden fabriceren en dat ze daarom voor een volgens hen volstrekt unieke vorm hadden gekozen die ook ruimte bood aan wat luchtigheid. Dat deden zij in andere bewoordingen, maar daar kwam het ongeveer op neer. Zo uniek is hun aanpak echter helemaal niet. Het boek deed mij denken aan Valse salie van Roos Boum, een succesvolle roman uit 2007 waarin een vrouw beschrijft hoe haar jeugd werd verwoest door een moeder met het syndroom van Münchhausen by proxy.

Uniek of niet, het is knap dat er behoorlijk wat te lachen valt om Lieveling. Dat is een grote prestatie met zo’n zwaar onderwerp. Toch hadden sommige dingen meer aandacht verdiend. De personages, met name de asociale Rotterdamse familie van Pucks moeder, zijn bijvoorbeeld zo eendimensionaal dat het karikaturen zijn. Dat is soms grappig, vooral in het geval van de platte Oma Crooswijk en in de dikwijls hilarische dialogen van Pucks moeder. Na een tijdje wordt het gebrek aan ontwikkeling van dergelijke personages echter vermoeiend, want Van Kooten blijft hangen in Flodder-achtige slapstick. De manier waarop er een tijdsbeeld wordt geschetst van de jaren 70 en 80 komt ook nogal onhandig over: de schrijfster strooit met namen als Karen Carpenter en Mathilde Willink en dat moet dan een tijdsbeeld voorstellen. Het boek is verder erg geschreven vanuit een 21e-eeuws perspectief; nergens wordt dat zo goed gedemonstreerd als wanneer de zevenjarige ik-verteller én haar basisschoolleraar het over ‘witte mensen’ hebben. Zulke politieke correctheid verwacht je niet in 1977.

Lieveling leest in grote lijnen erg lekker weg, dat zeker. Het begin, waarin Puck en haar moeder op de auto van de toekomstige kindermisbruiker staan te wachten, is goed neergezet en is zelfs intrigerend. Maar een willekeurig exemplaar van Mijn geheim bij de tandarts leest natuurlijk ook lekker weg en is misschien net zo intrigerend. Jammer is dat het hoge niveau van de eerste hoofdstukken niet wordt volgehouden. Vooral tegen het einde wordt het aanvankelijk bijzonder strak gecomponeerde verhaal nogal rommelig. Ook de dialogen worden steeds langer en alledaagser. En dan ga je je toch weer ergeren aan de vorm waarin dit (deels?) waargebeurde verhaal is gegoten. Voor een egodocument bestaan nu eenmaal andere criteria dan voor fictie. Lieveling is als een slagroomtaart die naar aardappels smaakt.

Lucas Zandberg

Kim van Kooten – Lieveling. Lebowski, Amsterdam, 236 blz. € 19,99.