Vluchten naar de wilde dieren

Je hebt trots geluk, het geluk dat ontstaat door in het licht van de dag goed werkt te doen, jaren van waardevolle arbeid, en dan moe en voldaan, omringd door familie en vrienden, volop tevreden te zijn, klaar voor een welverdiende rust – de slaap of de dood, dat maakt niet uit.

En je hebt het geluk van je persoonlijke puinzooi.

eggers helden van de grensDie laatste vorm van geluk lijkt een rol te spelen in het leven van Josie. Anderhalf jaar nadat ze haar relatie met Carl beëindigde, besluit ze haar praktijk op te zeggen en met haar kinderen Paul en Ana te vertrekken naar stiefzus Sam in Alaska. Haar leven lijkt een ware puinzooi en drank vormt een belangrijke oplossing. Deze nieuwe start vormt de basis voor Dave Eggers nieuwe roadtriproman Helden van de grens.

Het verhaal in Helden van de grens beslaat het leven van de veertigjarige tandarts en alleenstaand moeder Josie. Na de breuk met Carl ontdekt ze dat ze helemaal klaar is met haar leven. Ze is aangeklaagd door een patiënte met mondkanker, wil zo ver mogelijk bij Carl vandaan wonen en voelt zich verantwoordelijk voor de dood van patiënt Jeremy. Om in Alaska te komen, huurt ze een oude camper, ‘Chateau’. Samen met haar twee kinderen kruist ze door Alaska en komt ze langzaam maar zeker terug bij de essentie van haar leven. Geplaagd door natuurrampen en wilde beesten ontdekt ze waar ze werkelijk voor vlucht en zoekt ze naar haar weg om weer gelukkig te worden.

Helden van de grens bevat een intrigerend verhaal, al lijkt dit in eerste instantie onaannemelijk. Met een onaantrekkelijk begin waarbij Eggers elke vorm van eigen invulling door de lezer naar het rijk der dromen verwijst door elke handeling en elke gebeurtenis van een verklaring te voorzien, lijkt het verhaal direct alle aantrekkingskracht te verliezen. Daarbij werkt de ongrijpbare, in zekere mate labiele hoofdpersoon Josie niet mee. Eggers maakt van haar een alcoholische moeder die maar weinig verantwoordelijkheid toont. Ze ontneemt haar kinderen de kans op te groeien in de huidige maatschappij door ze los te laten in de natuur. Zij beslist. Het is dan ook maar moeilijk haar vlucht te accepteren en haar gedrag te waarderen.

Toch verdient dit verhaal het gelezen te worden. De kracht van het verhaal is dezelfde bijzondere Josie. Met Josie zet hij een uiterst maatschappijkritisch, maar tegelijkertijd ook onbegrepen personage neer. Haar gedrag en haar gedachten roepen enerzijds antipathie op, maar zijn anderzijds in de kern ook invoelbaar. Ze is verbitterd door haar verleden en die verbittering uit ze regelmatig. Ook al bevat haar kritiek op de luie medemens, de moeders van tegenwoordig en haar patiënten, een kern van waarheid, in het begin roept deze kritische houding louter irritatie op. Ze laat zoon Paul voor dochter Ana zorgen, terwijl ze zelf aan de drank is en zich gedraagt als een klein kind. Toch lijkt ze, naarmate het verhaal vordert, meer sympathie te verdienen. De natuur helpt haar haar verleden te begrijpen en haar vluchtgedrag te minderen. Langzaam neemt ze meer verantwoordelijkheden. Haar maatschappijkritische houding blijft echter en ze duwt de lezer regelmatig met de neus op de feiten:

We leven in wraakzuchtige tijden. Niet de koe loek ai of de kleefrijst gekregen die je had besteld? En je bent al thuis? Je moet dus helemaal terugrijden om de koe loek ai en de dimsum op te halen die je had besteld? Onterecht. Dus wraak. Wraak voor de misdaden van de ondernemer. Dat is ons huidige idee van evenwicht, van de machthebbers eens goed de waarheid te zeggen.

Het is deze Josie die de lezer doet wankelen. Verdient ze respect of juist niet?

Met een alwetende verteller maakt Eggers van Josie een marionet in haar eigen verhaal. Hij bepaalt wat ze wanneer vertelt en regelmatig levert hij daarop commentaar of vertolkt hij de gedachte van de lezer om afstand of toenadering te scheppen:

Dan kwam je op zesenveertig uur. Zesenveertig uur in één maand om alle dag- en avondactiviteiten bij te wonen, die allemaal vrijwillig zijn, waarbij je niet verwacht wordt, geen probleem, geeft niet, alles is vrijwillig, je kinderen doen het echt geweldig, maak je geen zorgen, we weten dat je moet werken, Josie.

Met hetzelfde perspectief maakt hij de lezer ook tot een marionet. Op de door hem bepaalde momenten duwt hij Josie naar de lezer toe of trekt hij haar terug. Het gevolg is een aantrekkelijk spel met emoties waarbij de lezer het onacceptabele gedrag van Josie toch lijkt te moeten accepteren.

Helaas trapt Eggers in zijn roadtrip ook een aantal open deuren in. Het feit dat de natuur Josie weer terugbrengt naar de essentie van het bestaan is alles behalve vernieuwend en de natuurrampen die Eggers daarbij gebruikt om Josie in de goede richting te duwen voelen zelfs aan als clichés: eenieder weet dat de woeste natuur de baas is. Toch lijkt dit alles de roman niet echt pijn te doen. Daarvoor is de Josie simpelweg te sterk.

Marloes Otten

Dave Eggers – Helden van de grens. Vertaald door Monique ter Berg en anderen. Lebowski, Amsterdam, 366 blz. € 24,99.