Een verslag van een zelfdestructie

Tot haar optreden in Pauw had ik nog nooit van Stella Bergsma gehoord. De schrijfster is al jaren frontvrouw van de band Einsteinbarbie vertelt de achterflap van Pussy album, maar voor iemand zoals ik bij wie de muziek gestopt is sinds ABBA ermee ophield, zegt dat helemaal niets. Ook haar bundel Cupcakes, uitgekomen bij Lebowski, is mij ontgaan. Dus ineens zat ze daar vuilbekkend in een talkshow, voorlezend uit haar debuutroman. Sindsdien lijkt ze ook niet meer uit de media weg te slaan: ze zat bij De slimste mens, ze zat in De nachtzoen, ze schrijft een columnpje voor de Volkskrant (die vooral gaan over het schrijven van columns) als Aaf Brandt Corstius even afwezig is: kortom Bergsma is binnengehaald in het circuit van BN’ers die schrijven.

pussy-album-stella-bergsmaHet interesseert me mateloos hoe die mechanismen werken. Bergsma past in een frame dat we nog niet hadden in de carrousel van talkshows: dirty talking powervrouw met drankprobleem. Zoiets. Als schrijfster is ze de vrouwelijke Bukowski. Bergsma vertaalde vorig jaar enkele teksten van Bukowski in De laatste nacht van de aarde. Jeroen Vullings schrijft in een positieve recensie in Vrij Nederland.

Uit de publiciteit rond de verschijning van dit romandebuut weten we dat het dichteres en vertaalster Bergsma (1973) gaat om een literair experiment: ze wilde een Charles Bukowski-roman schrijven vanuit het perspectief van een vrouw, met alle deprimerende seks, hectoliters drank, zelfvernietiging, gekte en totale verloedering van dien. Waarom zou zulk proza alleen door en vanuit de zienswijze van mannen geschreven kunnen worden?

Sylvia Witteman werkte eerder in de Volkskrant al aan dezelfde framing van de vrouw die bij dezelfde uitgeverij wordt uitgegeven als zij:

De belevenissen van de hoofdpersoon, Eva, doen denken aan de wereld van Bukowski, maar dan door de ogen van een vrouw.

Iedereen die er kritiek op heeft wordt door Witteman in de hoek gezet:

‘Nou ja, zeg, móet dat nou’, kermt menige tuttebel nu nuffig. ‘Kan het allemaal niet wat… geláágder?’ Maar Bergsma kan schrijven, en als je dat kunt mag alles.

In hoeverre kun je dan nog onbevangen beginnen aan Pussy album? Ik vind Bukowski vreselijk en al die dwepers die vooral de alcoholische kant kopiëren, maar niet de literaire, nog erger. Maar voor mij is het impliciete verwijt dat schrijfsters niet over een drinkende, seksverslaafde hoofdpersoon mogen schrijven en mannen wel een loos verwijt. Uit welke recensies van welke recensenten blijkt dat? Het is een handige tactische zet om te zeggen dat iets niet mag, zonder dat je kunt aantonen dat het zo is. Besprekers staan direct met 1-0 achter omdat zij moeten bewijzen dat ze heus niet zo denken.

Naar het boek nu. Eva van Liere is een 37-jarige lerares, die op school stiekem drinkt, een oogje heeft op een leerling uit haar klas en in de pauze met de directeur neukt om letterlijk en figuurlijk gedekt te zijn voor al haar misstappen. Als zij op heterdaad wordt betrapt met de leerling die zo mooi The Raven van Poe kan voordragen, maar die tegelijkertijd ook andere aspiraties heeft, kan de directeur Eva de hand niet meer boven het hoofd houden. Ze wordt ontslagen en de rest van het boek is een verslag van haar zelfdestructie: het begint met maand 6 en eindigt met maand 1, als een aftelrijmpje dat stopt bij de zelfvernietiging. Onder de hoofdstukken wordt het percentage alcohol in het bloed weergegeven dat oploopt van 0,7% in de eerste tot 5.3% in de laatste maand.

Wat volgt is een verslag van de verloedering. Zuipen, schelden op burgerlijke types die haar weer in het gareel proberen te krijgen, talloze troosteloze seksscènes, een mislukte carrière als postbode (wink wink), een kortdurende affaire met de 17-jarige ‘Raven’ en nog meer zuipen en seks. Maar zelfs als het geluk (of beter gezegd: de schaduw van een eerder genoten geluk) even de kop opsteekt, dan gaat dat altijd gepaard met morbide gevoelens. Zo zit de dronken Eva met Raven in het Dolfinarium:

Raven, mijn liefje, in blijde verwachting, terwijl ik me voorstel hoe het zou zijn om met een uzi een hele zaal vol kindertjes neer te maaien.

Als ze later in een vakantieresort zijn en iedereen plezier heeft ervaart Eva de dreiging van de omgeving. En dan volgt, wat mij betreft een van de echt mooie alinea’s in het boek:

Ik kijk naar de bomen om me heen. Ze houden me in de gaten. Zachtjes en dreigend wuiven ze in de wind. Ze komen nooit dichterbij, maar wie zegt dat ze niet al decennialang het juiste moment afwachten?

Ik vind Pussy album geen goed boek. Ik werd nogal triest van het zoveelste Nederlandstalige boek waarbij de gemiddelde zinslengte zes woorden is. Ik moest lachen om formuleringen als:

‘Eva,’ sist Bennie me toe.

Ik vond die continue herhaling van dronkenmanstaal en die herhaling van dezelfde handelingen niet bijster interessant. En ja, ik heb ook een moreel bezwaar en dat morele bezwaar geldt niet de vrouw die dronken rondhoereert. Het merkwaardige van deze roman is namelijk dat onder die buitenkant van seks en drank een heel traditioneel verlangen schuilgaat. De bron van Eva’s neergang is namelijk een verbroken relatie met haar grote liefde. Die wordt op een voetstuk gezet. Voor hem was de trouw tot aan de dood bedoeld, maar een stupide geval van overspel van haar kant, zorgt ervoor dat hij vertrekt. Daaronder, en dat wordt een paar keer aangestipt in de roman, maar niet uitvoerig uitgewerkt, ligt een getroebleerde relatie met haar vader, die in het verleden gewelddadig optrad. Ik heb ook het idee dat seksueel misbruik gesuggereerd wordt, maar daar ben ik niet zeker van.

Wat ik voortdurend lees in Pussy album past helemaal niet binnen het frame van de seksueel vrijgevochten vrouw. Ik lees steeds het verlangen naar een man die haar verlaten heeft, de enige ware liefde, de veilige, beschermende man. En elke ontmoeting met een man daarna is een zoektocht naar een aspect van die man. ‘Mijn grote kleine baardbakker. Kon ik maar in hem klimmen om te schuilen.’ En ook als ze mannen oppikt uit de kroeg en ze met enig sarcasme beschrijft (‘Zo’n hoekige onzinkerel. Een huis-tuin-en-keukemacho. Heerser over zijn hond en Volvo.’) belichamen ze juist datgene wat ze niet meer heeft en wat, sinds haar geliefde weg is, ook nooit meer in haar leven zal komen. Juist in beschrijving van de verloedering van haar eigen bestaan bevestigt ze het verlangen naar die conventionele wereld. En dat is verre van vrijgevochten.

Coen Peppelenbos

Stella Bergsma – Pussy album. Nijgh & Van Ditmar, Amsterdam. 288 blz. € 19,99.