Ongemakkelijke levensliteratuur

Garth Greenwell begint Wat van jou is met een uiterst ongemakkelijke situatieschets: een Amerikaanse leraar in Sofia ontmoet Mitko, een jonge prostituee. Een rauwe, niets verhullende maar zeker niet vulgaire seksscène volgt. Direct wordt duidelijk dat homoseksualiteit in Bulgarije nauwelijks geaccepteerd wordt.

Mitko, neemt de Amerikaan Mitko vervolgens mee naar zijn huis. De jonge prostituee intrigeert hem in alles en hij wil Mitko voor zichzelf hebben. Mitko echter, is op zoek naar iets anders dan louter een sekspartner. Hij wil ‘vrienden’ worden, probeert in alles meer van zijn eigen cultuur te tonen en vraagt diverse malen om financiële steun. Het betekent het einde van een kortstondige seksuele relatie in Sofia.

Het tweede deel, Een graf, beslaat een reis van de Amerikaan. Zijn vader is ernstig ziek en heeft niet lang meer te leven. Ondanks de slechte relatie tussen de Amerikaan en zijn vader, besluit de Amerikaan toch af te reizen. Het wordt een reis vol memoires. Ruim twee jaar na de laatste ontmoeting met Mitko treft de Amerikaan hem opnieuw. Mitko is heel erg ziek en confronteert de Amerikaan met de gevolgen van hun eerdere seksuele uitspattingen. Opnieuw wordt de Amerikaan geconfronteerd met de Oost-Europese blik op homoseksualiteit.

Uiterst gedetailleerd en zonder poespas geeft Greenwell de gevoelens en gedachten van de Amerikaan weer. De enorme voorzichtigheid waarmee de Amerikaan te werk moet gaan, de negatieve sfeer die de homoseksualiteit en de prostitutie kenschetst; Greenwell creëert een uitermate effectief beeld. Zelfs de lezer voelt zich ongemakkelijk. Hij voelt zich begaan met de Amerikaan die zichzelf niet kan zijn in een hem vreemde cultuur.

greenwellHet is de Amerikaan die intrigeert. Zijn hunkering naar Mitko en zijn drang Mitko voor zichzelf te hebben staat in scherp contrast met zijn latere beslissing zijn relatie met Mitko te beëindigen. Zijn stream of consiousness-achtig weergeven gedachten veroorzaken daarbij extra verwarring. Langzaam neemt de Amerikaan afstand van Mitko én van de lezer om in het tweede deel van het verhaal middels zijn levensverhalen verklaringen te bieden voor zijn tot dan toe onbegrijpelijke gedrag en de lezer opnieuw naar zich toe te trekken. Bijzonder daarbij is de vorm die Greenwell hanteert. Impliciet én expliciet maakt hij duidelijk dat het verleden van de Amerikaan hem gevormd heeft: ‘Een flikker, zei hij, als ik dat had geweten, was je nooit geboren. Ik walg van je, zei hij, weet je dat wel, ik walg van je, hoe zou je mijn zoon kunnen zijn?’, zeer expliciet. Tegelijkertijd zegt louter het benoemen van Mitko bij zijn volledige naam versus de andere relaties van de Amerikaan bij de lezer introduceren met slechts een voorletter – K., R. – voldoende: alleen Mitko doet er echt toe.

Helaas is Wat van jou is niet echt aangrijpend. Het verhaaltempo ligt uiterst laag en Greenwell vermijdt bijna elke vorm van directe dialoog. Daarentegen domineren vele vormen van ogenschijnlijk directe dialogen, ‘En hij wilde me zijn huis laten zien, zei hij’. Ze versterken de sleurende indruk die het verhaal door het lage tempo al had. Daarbij blijkt ook de stream of consiousness niet altijd gunstig uit te pakken. Diverse malen wordt de lezer overspoeld met informatie. Dit in combinatie met het te lage tempo en de te indirecte gesprekken maakt het verhaal tot een geheel waar de lezer zich soms echt doorheen moet worstelen. Dit heeft helaas ook negatieve gevolgen voor de Amerikaan. Emotioneel blijft hij onaantastbaar en alle ellende waar hij mee te maken krijgt, blijft dan ook zijn ellende.

Ik geloof dat ik sindsdien altijd heb gezocht naar deze combinatie van buitengesloten zijn en begeerte die ik ervoer in die kamer – soms denk ik dat het het enige was wat ik steeds weer zocht.

In een realistisch en afgerond derde deel blikt de Amerikaan tijdens een treinreis niet louter terug op zijn leven, maar spreekt hij ook de angst uit over de toekomst. Daarbij raakt hij de harde kern van het bestaan. Garth Greenwell maakt met zijn Amerikaan en zijn Mitko in Bulgarije van Wat van jou is een boek waar culturen botsen en samengaan.

Marloes Otten

Garth Greenwell – Wat van jou is. Vertaald door Adriaan Krabbendam, Atlas Contact, Amsterdam. 234 blz. € 19,99.