Volhard en geloof in jezelf

In tijden van oppervlakkig uitgewerkte ‘young adult’, gericht op goedkoop puberdrama, gekunstelde vriendschappen en de gratuite portie liefde en seks, zou je haast vergeten dat er tussen de ‘trash’ nog weleens een rijkgeschakeerde roman verschijnt. Ze zijn zeldzaam, de psychologisch onderbouwde en gelaagde verhalen, waarin coming of age wordt gelieerd aan levensechte besognes van hedendaagse adolescenten tegenover de achtergrond van maatschappelijk-cultureel relevante vraagstukken. Steen, papier, schaar van de Argentijnse Inés Garland, bekroond tot beste jeugdboek in Argentinië en Duitsland (‘Deutscher Jugendliteraturpreis’, 2014) voldoet in het geheel aan deze kwaliteiten.

De roman leest als de lang uitgesponnen flashback van Alma, die meer dan dertig jaar na datum een laatste maal terugblikt op enkele scharniermomenten uit haar jeugd in Argentinië. Opgegroeid in het mondaine Buenos Aires brengt Alma met haar ouders de weekends door in hun buitenhuisje aan de rivier. Ze deelt haar hartsgeheimen met beste vriendin Carmen en koestert een stiekeme bewondering voor Carmens Marito, kinderen van de innemende buurvrouw Doña Ángela. Alma overtuigt als veelzijdig personage en begenadigd observator van stemmingen en gevoelens, die ze in een geraffineerde stijl en met een haast poëtische precisie aan het papier toevertrouwt:

Onze zielen kenden elkaar uit een vorig leven […] en waren teruggekeerd om een droom te delen.

Vooralsnog leeft Alma onbezorgd in haar kleine wereld, die doorgaans beperkt blijft tot de wekelijkse ontboezemingen met Carmen op het eiland. Gaandeweg komen barstjes in die veilige cocon wanneer de wat naïeve Alma beseft dat de vrijgevochten Carmen en Marito tot een geheel andere klasse behoren:

Als ik nu bedenk hoe ik in die wolk van muggen tussen hen door liep, blank en schoon, met het air van een grootmoedige prinses en de onvermijdelijke minzaamheid die erbij hoort als je tien jaar oud bent en in die positie verkeert, krijg ik een verwarrende gevoel van schaamte.

Adolescentie betekent ook je (willen) confirmeren aan de onuitgesproken gedragsregels van de peergroup. Alma laat zich verleiden tot een gratuite acceptatie door enkele klasgenoten; haar verregaande verraad aan de vriendschap leidt tot een breuk met Carmen. In het tweede deel van haar zorgvuldig gecomponeerde roman schakelt Garland een versnelling hoger. We schrijven maart 1976, het begin van de militaire dictatuur onder president Jorge Videla. Alma heeft echter andere besognes dan het politieke steekspel; ze wordt volledig in beslag genomen door haar liefde voor Marito, die door hun sterk verschillende achtergronden bemoeilijkt wordt:

Voor papa en mama had een huisje buiten iets idyllisch; dat woord hadden ze gebruikt. Nu denk ik dat het verschil tussen hun visie en die van Marito de afstand weergeeft die ik destijds moest overbruggen om hem te kunnen begrijpen.

Alma laat zich leiden door Marito’s interesses in een geheel andersoortige literatuur dan de door religieuze overwegingen bepaalde boeken die ze op de katholieke meisjesschool leest. Ze krijgt steeds meer affiniteit met die andere wereld, legt ‘contact met de realiteit’. Het zijn subtiel uitgewerkte passages; Garland wil niet preken, geen oeverloze, door politieke kwesties gedomineerde discussies tussen haar personages beschrijven. Hoewel Alma steeds dieper doordringt in een ongemakkelijke werkelijkheid, beseft ze de verregaande impact van Marito’s geheime activiteiten niet volledig. Wanneer hij abrupt uit haar leven verdwijnt, wordt Alma met de harde werkelijkheid van een genadeloos militair regime geconfronteerd.

Behalve de fascinerende en intelligent uitgewerkte verhaalstof, wordt de stuwende kracht van Steen, papier, schaar ongetwijfeld door Garlands stilistische talent bepaald; haar taal is tegelijkertijd van een bedrieglijke helderheid, trefzeker, met een poëtische ondertoon om de scherpe randjes wat af te veilen:

Volgens Carmen dronken volwassenen alcohol om hun verdriet te verdringen, en ze zei dat zij later niet zou gaan drinken als ze verdrietig was, omdat ze tot de kern van het verdriet wilde doordringen. Als je haar zo hoorde praten leek verdriet een reële plek te zijn waar je heen kon.

Garland dringt pijnlijk diep in je ziel door met deze op alle vlakken indringende coming of ageroman over vriendschap, geheimen, liefde en seksualiteit. Bedeeld met een sterk inlevingsvermogen biedt ze een overtuigend, bij momenten genadeloos oprecht portret van een intense vriendschap en een allesverterende liefde, zoals je vaak maar éénmaal in je leven ondergaat. Dit is grootse literatuur die definitief komaf maakt met het label ‘young adult’ als voorbijgestreefde, slechts uit commerciële overwegingen ingegeven etikettering.

Jürgen Peeters

Inés Garland – Steen, papier, schaar. Vertaald door Corrie Rasink. Querido, Amsterdam, 216 blz. € 14.99.