Het idee van groei is verslavend en funest!

De succesvolle dertiger Emma heeft bijna alles om succesvol te zijn in deze maatschappij: een goede baan als juriste, een huis in Den Haag, een vriendje op afstand en geen kinderen. Ze kan zich volledig storten op haar carrière, ze kan zich ontwikkelen, ze kan groeien. Perfect. Toch? Bijna ongemerkt klimt Emma binnen no time op van een startende juriste tot een succesvol vrouw met meer werk dan werkuren. Maar dan komt de man met de hamer: Emma krijgt een burn-out. Ze valt terug op de essentie van het leven en ontdekt dat ze al die tijd niet meer was dan een schijnvrouw.

‘Misschien moest ze eens gaan bouwen aan haar toekomst, zoals dat heette. Stappen zetten.’ In deze drukke prestigemaatschappij, waar iedereen harder moet, sneller moet en vooral zich moet ontwikkelen, is het aantal burn-outgevallen hoger dan ooit. In Schijnvrouw bespreekt Sandra Heerma van Voss de gevolgen van deze maatschappij en toont ze de gebreken in het voor de buitenwereld o-zo-perfecte leven van juriste Emma. In de slechts honderdveertig pagina’s dikke roman vertelt ze waar de huidige maatschappij ons heen jaagt.

En dat doet ze met een bijzonder opgezet verhaal, dat sterk is, maar af en toe wankelt. Heerma van Voss begint Schijnvrouw met een korte schets van Victorines niet helemaal gelukte begin van haar leven als volwassene. Victorine krijgt een relatie met een Amerikaanse man, die haar vervolgens achterlaat met twee kinderen: Emma en Lot. Vervolgens richt de verteller zich op Emma en vertelt hij in vogelvlucht hoe Emma’s jeugd eruitzag. Krap vijf pagina’s, die geen recht doen aan het verhaal, zijn gereserveerd voor Emma’s hele jeugd. Het verhaal lijkt te starten met een ‘grote-stappen-snel-thuis’-principe.

Daarna keert de verteller naar het eigenlijke verhaal en vertraagt: Emma zit thuis met een burn-out, heeft een relatie met de allesbehalve perfecte Luuk en kan niet echt rekenen op begrip van haar familie. Luuk is verkeerd en haar burn-out is maar iets onduidelijks. Wanneer Emma, in de dagen rond Kerst, een telefoontje krijgt van Luuks familie, wordt ze ongevraagd in een nieuwe situatie geplaatst. Het vormt de basis voor haar verdere leven.

Schijnvrouw wordt gedomineerd door een alledaagse, goed te volgen, schrijfstijl die de thematiek, de chaos in Emma’s leven, geheel ondersteunt. Emma’s leven kent zijn weerslag in de schrijfstijl: enerzijds chaotisch en anderzijds ultra gestructureerd. Simpel, maar beeldend taalgebruik domineert en de delen over Emma spreken tot de verbeelding; iedereen herkent deze vrouw. Vrijwel direct krijgt de lezer het idee dat Emma geleefd wordt en nauwelijks écht zeggenschap over haar eigen leven heeft. Met passages waarin de orde vervaagt en elk verhaalgegeven even belangrijk lijkt, verduidelijkt Heerma van Voss Emma’s situatie; ze heeft geen controle meer. Thuis, in haar eigen huis, heeft Emma beheersing over haar eigen leven. Heerma van Voss toont dit met gedetailleerde, structureerde passages, waarbij de lezer elke stap kan volgen.

Tegelijkertijd schept Heerma van Voss met Emma’s leven een voor velen herkenbaar leven: ongemerkt loopt Emma tegen een burn-out aan, waardoor ze geheel stil komt te staan. Toch probeert Emma een beetje controle te houden over haar leven door te vervallen in dwangneurotisch gedrag. Dan ziet ze dat haar perfecte leven niet geheel perfect is en heeft ze iets nodig om ‘opnieuw’ te beginnen. Heerma van Voss raakt daarbij een gevoelige snaar: de maatschappij van Emma lijkt een kopie van de onze en Emma lijkt in alles op een echte vrouw. Ze lijkt een vrouw, maar blijkt een schijnvrouw te zijn. Heerma van Voss stelt impliciet de kernvraag: wat maakt je succesvol?

Opvallend goedgekozen is de veroordelende houding van de verteller in de stukken over Victorine, en later ook over de moeder van Luuk, beide dames die het carrièreleven verlieten. Op sarcastische wijze spreekt de verteller over de levens van de twee vrouwen, keurt hun levens af en lacht bijna om de vrouwen. Dit staat in schril contrast met de ernst waarmee hij Emma’s delen bespreekt. Het onderstreept de vraag van onze maatschappij: carrière maken is belangrijk.

Helaas ontsieren kleine té herkenbare, maar niet-functionele, opmerkingen het verhaal. Ze lijken gebruikt om het Schijnvrouw alledaags en herkenbaar te doen lijken, maar ze missen hun doel en zijn overcompleet. Dat maakt ze ergerlijk: ‘Een NS-vrouw kwam langs voor ‘dé vervoersbewijzen álstublieft’.’ Toch ontdoet het niet veel aan het verder aantrekkelijke verhaal. Heerma van Voss drukt de lezer met Emma’s leven met de neus op de feiten en laat zien wat écht belangrijk is.

Marloes Otten

Sandra Heerma van Voss – Schijnvrouw. Atlas Contact, Amsterdam. 140 blz. € 18,99