Soms is het beter niet om te keren

In Probeer om te keren van Marijn Sikken gaat over een alledaagse familie in een alledaags dorp. Het boek beslaat een klein, maar realistisch verhaal over de werking van een dorp: verstikkend en tegelijkertijd beschermend. Sikken laat de lezer ervaren dat je in je leven wel degelijk keuzes kunt maken, maar dat je niet altijd een keuze hebt.

Het dorpje Leem bestaat bijna honderd jaar. De beschermende Alma draagt vrijwel alleen de zorg over haar zwakbegaafde dochter Michelle. Haar man Arthur lijkt in geen velden of wegen te bekennen. Twee jaar eerder is er iets met Michelle gebeurd en sindsdien spreekt ze niet meer. Sikken houdt lange tijd angstvallig stil wat er precies gebeurd is en probeert spanning aan te brengen door keer op keer krampachtig naar het toeval te verwijzen: ‘Ze had het naar haar zin op die school, had vriendinnen. Maar toen gebeurde…’

Overdag slijt Michelle haar dagen met vrijwilligerswerk in de winkel bij de achttienjarige Eline. Eline is hopeloos verliefd op de veel oudere Fred. Ze heeft een bijzondere, zeer op seks gerichte, relatie met de man en het dorp roddelt over haar. Zij besloot – anders dan haar klasgenoten – na het examen niet uit te vliegen en te gaan studeren. Zij kiest bewust voor een baantje in een winkel, iets wat leidt tot onvrede en onbegrip bij vele dorpsgenoten.

Leem nadert het grootse feest dat gevierd zal worden ter ere van het honderdjarige bestaan. Michelle gaat steeds verder achteruit. Ze lijkt steeds sneller van de kaart en zelfs Eline kan haar bij vlagen niet meer bereiken. Ze is met goed fatsoen niet meer in de winkel te houden. Tegelijkertijd lijkt ook Alma achteruit te gaan. Krampachtig probeert ze haar dochter te beschermen, waarbij ze zichzelf uit het oog verliest. Kan zij haar dochter, haar ‘schildpadje’ laten gaan en de wellicht enige juiste beslissing nemen en haar dochter ‘uit handen’ geven?

Probeer om te keren blijkt een diesel. Lange tijd gebeurt er niet veel en dreigt de plot een kabbelend geheel te worden. Bovendien lijkt de balans tussen beschrijving en dialoog zoek: de beschrijvingen overheersen de goed gevonden dialogen. Echter, na de wat onduidelijke start brengt Sikken lijn aan. Haar beschrijvingen van het toneel, het dorp Leem, zijn karakteristiek en sterk, zonder dat ze vervalt in het benoemen van clichés: er wordt geroddeld, er wordt veroordeeld en er wordt samengewerkt. Het ‘ons kent ons’-principe dat heerst in een dorp overtuigt. Daarbij werkt Sikken ook de personages tot in detail uit. Menig lezer zal bij Eline het achterliggende verdriet en de onvrede voelen en zal vanaf de eerste bladzijde zien dat Alma haar ‘schildpadje’ niet los kan laten:

Alma probeert haar te zien zoals Sandra [Michelles zus, M.O.] haar moet zien: de dikke vesten, het overgewicht, en haar dunne blonde haar, de afwezigheid van communicatie, hoe ze nu bijvoorbeeld al veel te dicht voor het beeld zit en zelfs met haar bovenlichaam nog een beetje naar voren leunt, zo ver weg van de rest van de wereld.

Sikken grossiert niet in het vertellen van verrassende elementen, maar beschrijft gebeurtenissen die in elk dorp, wellicht zelfs in elk gezin, plaats zou kunnen vinden. Ieder dorp heeft een Alma, een Michelle of een Eline en ieder dorp heeft zo zijn geheimen. Het is echter de thematiek achter de gebeurtenissen die ertoe lijkt te doen, waarbij de ogenschijnlijk simpele plot gunstig uitpakt; het stipt de alledaagsheid van de thematiek aan. Het kunnen ‘loslaten’ en het ‘afstand kunnen nemen’ of ‘het aanvaarden van hulp’ spelen zowel op de voor- als op de achtergrond een grote rol. Sikken laat de lezer zien dat iedereen beslissingen kan nemen, maar soms ook te maken krijgt met voldongen feiten. Het door Sikken geschapen dorp speelt daarbij een belangrijke rol: het beschermt, maar het vormt ook de grootste vijand.

Marloes Otten

Marijn Sikken – Probeer om te keren. Cossee, Amsterdam. 248 blz. € 19,99.