Een meesterlijke pastiche

Afgunst van Saskia Noort is het beste misdaadboekje dat ooit als geschenk is weggegeven tijdens de maand van het spannende boek (een cadeau dat je krijgt als je voor € 12,50 boeken koopt). Het is namelijk een genadeloze afrekening van de schrijfster met haar literaire critici. Afgunst gaat over Susan van Doorn (let op het bijna anagram) die als bestsellerauteur na vijftien jaar geconfronteerd wordt met haar oude geliefde Ernst Scholten (let op de voornaam). Ernst is degene die afgunstig is op het succes van Susan. Hij schrijft ook, maar is intellectueel en verkoopt dus niet zo goed. Als we dan ook het motto van Winston Churchill voorin het boekje lezen ‘You have enemies? Good. That means you’ve stood up for something, sometime in your life’ dan weten we dat het hier een poëticaal boek betreft; een boek waarin Saskia Noort haar eigen succes verdedigt.

Het plot van het verhaal doet er niet zoveel toe (ex-minnaar ontvoert zijn voormalige vriendin), maar wel de bijzaken. Zo komen we uit de herinneringen van Susan te weten dat Ernst haar vroeger verbood om make-up te dragen of op hoge hakken te lopen, hetgeen natuurlijk verklaard moet worden als een verwijzing naar de groep Writers on heels (schrijvers van de hakkenbar) die door literaire critici enigszins laatdunkend wordt bejegend. Die literaire critici willen dit soort schrijfsters letterlijk de mond snoeren en hoe kun je dat beter verbeelden dan in een scène waarin de wijsvinger van de successchrijfster wordt afgeknipt met een ijzerschaar.

Maar Saskia Noort gaat verder. Het zou verdacht zijn wanneer zij juist dit verhaal in een al te literaire stijl geschreven zou hebben. Ondanks de gratuite aanduiding ‘literaire thriller’ op het omslag, blijkt al snel dat ze gekozen heeft voor een parodie op derderangs misdaadproza. Heel geraffineerd is ze in de keuze van clichématige bijvoeglijke naamwoorden: ‘bijtende kritiek’, ‘bittere gal’ of clichématige uitdrukkingen: ‘Het bloed in mijn aderen bevriest’, ‘Als bevroren sta ik daar’. Heel humoristisch zijn de perspectiefwisselingen in dit kleine meesterwerk. De ene keer is Susan aan het woord en de andere keer Ernst (de cursieve stukken, want je zou je eens kunnen vergissen). En net als een slechte schrijfster legt Saskia Noort alles uit over motieven van de dader. Stel je voor: je zit in een zaaltje van de bibliotheek en kijkt naar je ex-vriendin die je over een uurtje gaat ontvoeren en niet veel later wilt verminken. Dan denk je dus heel rustig aan vroeger: ‘Ik herinner me het moment waarop het begon. Heimelijk en onverwacht. Van grote liefde naar diepe, diepe haat. De dag waarop haar verhaal werd besproken door de werkgroep Proza. Een verhaal dat ze buiten mijn medeweten had geschreven.’ Het moge duidelijk zijn: deze pastiche van Saskia Noort is wonderwel gelukt. Maar ze eindigt het boek niet zonder een laatste sneer uit te delen aan het literaire establishment.

Na een hele uitputtingsslag zijn de rollen een omgedraaid en met het pistool op zijn hoofd gericht vertelt Ernst waarom hij juist nu tot zijn daad komt: ‘Ik heb kanker. Pancreaskanker. Uitgezaaid. Mijn lever. Ik ben al naar de klote. Opgegeven. Dus het maakt mij allemaal niets meer uit. Ik sterf liever hier dan dat ik afwacht tot de kanker me helemaal heeft opgevreten.’ Met andere woorden: de literaire wereld is van binnen dood. En daarmee geeft zij de genadeklap aan al die critici die haar zo getergd hebben met negatieve kritiek.

Coen Peppelenbos

Saskia Noort – Afgunst. CPNB, cadeau bij besteding van € 12,50 in de maand juni in de boekhandel.

Verscheen eerder op Literair Nederland, 4 juni 2007.