Het verleden van een sterke vrouw

Nelleke Noordervliet heeft al drie romans geschreven: Tine, Millemorti en Het oog van de engel. Bij haar vind je geen vrouwen die zitten te tobben boven een kopje thee met de hoop op verbetering van de situatie. De vrouwen zijn bij haar bijna zonder uitzondering sterk, intelligent en enigszins gevaarlijk. Ze zijn sterk, omdat ze gekwetst zijn.

Die vrouwenfiguren van Noordervliet zijn altijd bijzonder. Soms gaat het boek over een historische figuur, zoals Tine, de vrouw van Multatuli, die door haar verbintenis met de grote schrijver een soort martelaar wordt. Een andere keer is het een vrouw die veel reist en onderneemt. Maar bovenal zijn de vrouwen intelligent. In haar laatste roman, De naam van de vader, speelt de vierenveertigjarige Augusta de Wit, Guus genoemd, de hoofdrol. De openingsscène zet meteen de toon. Op een feestje zit ze in de tuin, als een grote, dikke godin te plassen in de tuin van de gastheer. Een vrouw van de wereld. Ze heeft een belangrijke baan in de advocatuur, een getrouwde collega als minnaar. Kortom, een leuk leven.

Maar langzamerhand kom je meer te weten over Augusta de Wit. De alwetende verteller, die af en toe een duik in het brein van een ander personage neemt, geeft steeds meer informatie over het verleden van Guus. Juist dat verleden is het eigenlijke onderwerp van de roman. Moeder de Wit ging in de oorlog met een Duitser naar bed. Augusta is het een kind van een moffenhoer.

Door klas- en buurtgenoten werd Guus in haar jeugd gepest. Haar echte vader ging naar Duitsland en die ziet ze nooit meer terug en haar stiefvader stelt alles in het werk om haar het leven zuur te maken. Vanaf haar jeugd neemt Guus een schuld op zich, want als dochter van een Duitser word je automatisch medeschuldig. Als de muur gevallen is vindt ze eindelijk de kracht om naar het voormalige Oost-Duitsland te gaan, de streek waar haar vader vandaan kwam. Samen met een jonge man en een jonge vriendin, met wie ze allebei een erotische relatie onderhoudt, trekt ze naar het ‘vaderland’. Als ze uiteindelijk de zuster van haar vader te pakken weet te krijgen hoort ze dat deze net een aantal maanden geleden is gestorven. In een gesprek met de oude, in literatuurflarden sprekende vrouw komt ze er moeizaam achter wie haar vader was. In ieder geval geen fanatieke nazi.

In flashbacks kom je achter het leven van Augusta voor deze periode. Daarbij is haar studententijd, de jaren zestig met haar kleine revoluties erg belangrijk. In die tijd ontmoet ze de geliefde van haar leven: Melchior Beerbaum. De liefde tussen hen beiden zou misschien de schuld die Guus meetroont vanaf haar geboorte kunnen wegnemen. Een kind van een kind van een Duitser en een kind van een jood zou de ultieme verzoening betekenen. Toch blijft onduidelijk wie nu de echte vader van het kind van Augusta is; ze is namelijk in Praag tijdens de grote omwenteling daar, ook nog met een andere man naar bed geweest.

Deze korte samenvatting van 350 bladzijden doet natuurlijk niet recht aan de inhoud van de roman. De inhoud is tragischer, omdat Augusta zoveel verborgen houdt. Melchior komt pas bij de geboorte van zijn kind erachter dat Augusta het kind van een Duitser was. Als dan ook nog onduidelijk blijft of hij werkelijk de vader van het kind van Augusta is, dan wordt het huwelijk van de twee zwaar op de proef gesteld. Het loopt dan ook niet goed af. Al deze lijnen komen samen in het heden, waar Augusta, nadat ze al jaren niets meer van Melchior gehoord heeft, weer met hem geconfronteerd wordt. Die mooie baan in de advocatuur en die relatie met een gehuwde man blijken niet meer dan façades te zijn. Haar handelen wordt dan erg impulsief: ze zet de gehuwde man aan de dijk, ze gaat op zoek naar haar vader, ze knoopt nieuwe relaties aan met een jonge vrouw en een jonge muzikant;

Die ommekeer in haar leven beschrijft Nelleke Noordervliet goed. Alleen spelen die jonge vrouw en jonge man later geen rol van betekenis meer, het zijn niet meer dan medereizigers op een gedeelte van haar leven. Ik had graag meer van hen vernomen. Het slot van de roman wordt te snel afgewerkt. Na zoveel bladzijden komt er natuurlijk een confrontatie tussen Augusta en Melchior – en dan nog wel op de bakermat van de beschaving, Kreta, maar die confrontatie ontaardt in een potje vechten- een Dynasty-oplossing. Nelleke Noordervliet haalt zoveel problemen overhoop dat de roman veel meer bladzijden verdient dan nu het geval is. Lijnen worden niet doorgetrokken en sommige situaties verdienen meer uitwerking. Dat wil niet zeggen dat ik het boek slecht vind. Het is zelfs een goed boek: mooie beschrijvingen en fatalistische overpeinzingen wisselen elkaar af. Als lezer word je gedwongen om je kop erbij te houden, want makkelijk zijn al die perspectiefwisselingen en flashbacks niet. Wat je overhoudt is een roman die je lang nadat je de laatste bladzijde gelezen hebt, bezighoudt. Een schande dat ze niet tot de laatste uitverkorenen behoort van de Libris-literatuurprijs.

Coen Peppelenbos

Nelleke Noordervliet – De naam van de vader

Verscheen eerder in de NHL-krant, 23 maart 1994 (aangepast).