Ultieme verstilling

Geritsel van rietkragen, een grijze lucht – het openingsshot van Boven is het stil. Minutenlang kijk je naar een Hollands landschap. Regisseur Nanouk Leopold, bekend van Guernsey en Brownian Movement, weet meteen spanning te wekken en tegelijkertijd een sfeer te creëren. De sfeer van verstilling. Trage beelden van oneindig laagland. Zo nu en dan heb je het gevoel dat je naar een documentaire zit te kijken – de lange shots, de sfeerbeelden, de camera die soms vanuit de hand wordt bediend. Alsof je een dag meeloopt met een boer en zijn beslommeringen op de boerderij.

Niet eerder zag ik een hedendaagse film waarin zo weinig gesproken wordt. Als kijker moet je het vooral met de beelden doen. Alleen de meest cruciale zinnen worden door de personages uitgesproken. Het sluit naadloos aan bij de roman van Gerbrand Bakker, waarop de film van Leopold gebaseerd is. Bij verschijning werd de roman hierom geroemd: de eenvoudige, bijna kale, stijl, de ingetogen scènes, de landschapsbeschrijvingen – zonder veel gebeurtenissen weet Bakker het toch spannend te maken.

De scènes tussen Helmer en zijn vader, gespeeld door wijlen Jeroen Willems en Henri Garcin, worden sterk gespeeld. Iedereen die de roman van Bakker heeft gelezen, herinnert zich de verstoorde relatie tussen vader en zoon. Ooit had hij een tweelingbroer, de lieveling van zijn vader, degene die de boerderij zou overnemen. Door de dood van zijn broer wordt Helmer van de ene op de andere dag tot opvolger gebombardeerd. In enkele beelden weet Leopold de relatie goed te vangen: Helmer die zijn vader ruw naar boven draagt, naar zijn nieuwe kamer, het verschonen van zijn vader als hij in zijn broek heeft geplast.

De mooiste scène zit bijna aan het eind van de film: Helmer zit zwijgzaam naast het bed van zijn vader. Minutenlang zien we hem naar zijn vader kijken, minutenlang horen we de zware ademtochten van de vader. De ultieme verstilling. In elke andere film zou deze scène absurdistisch zijn geworden, nu laat zij de pijnlijke band tussen de twee mannen zien.

Jeroen Willems speelt het karakter van Helmer met verve. De eenzame man die toekijkt hoe alles en iedereen om hem heen wegvalt. De man die maar niet in staat is écht contact te maken, zelfs niet met de mensen met wie hij zo graag contact wil: Henk, zijn nieuwe knecht, en de melkrijder. Het lukt Willems om één van de mooiste zinnen uit de roman van Gerbrand Bakker te belichamen: ‘Het is zo’n gemodder, leven.’

Nanouk Leopold is niet trouw gebleven aan de roman. Ze heeft de vrijheid genomen om een eigen verhaal te vertellen, haar interpretatie van de roman van Gerbrand Bakker te geven. Daar moet je als lezer van de roman misschien aan wennen. Je wilt in het begin nog opspringen en roepen dat het in de roman anders gaat. Maar het is niet erg: het boek is het boek, de film is de film. Zo vergroot ze bijvoorbeeld de relatie tussen Helmer en de melkrijder. De waas van homo-erotiek die om de roman hangt, is hierdoor helaas wel grotendeels verdwenen – het is explicieter geworden.

In de verhaallijn van Leopold heerst daarentegen wel de suggestie. Je kunt je zelfs afvragen of er niet te veel wordt gesuggereerd. Ondanks de mooie scènes, heb je zo nu en dan het gevoel iets gemist te hebben. Henk, de nieuwe knecht, die bij Helmer in bed kruipt. De melkrijder die ineens gehavend op de boerderij terugkeert, nadat hij eerder afscheid had genomen. Schrammen en bloedkorsten op het gezicht. Waarom zoekt Henk intimiteit? Wat is er precies met de melkrijder gebeurd? De regisseur laat de invulling aan de kijker over.

Bart Temme

Nanouk Leopold – Boven het stil (naar de gelijknamige roman van Gerbrand Bakker). De film draait vanaf 25 april in de bioscoop.