Privacy is diefstal

Er zijn boeken waardoor je direct op je eigen handelen gewezen wordt. De Cirkel van Dave Eggers is zo’n roman. Als je na een dag Facebook waar je likes uitdeelt, een dag vol Twitter waarin je reageert op ieders mening over onbenulligheden, een dag met een aangroeiende mailbox die vooral bestaat uit mailtjes waarin gevraagd wordt waarom je niet hebt gereageerd op een vorig mailtje, na de zoveelste digitale enquête, nadat je weer een verhaaltje op je eigen blog hebt gepost, een paar foto’s op Flickr en eentje op Instagram om je volgers van waar dan ook te laten weten dat je nog in leven bent en je gaat dan De Cirkel lezen, dan is het lichtelijk beangstigend om te zien hoe dichtbij de daarin beschreven nabije toekomst is.

dave eggers cirkelDe Cirkel is een bedrijf, een soort combinatie van Google en Facebook, waar Mae Holland komt te werken. Ze heeft haar baantje dankzij haar jeugdvriendin Annie en het komt als een geschenk uit de hemel. Ze moet allereerst haar capaciteiten laten zien op de klantenafdeling. Mensen moeten zo tevreden mogelijk zijn en dat blijkt uit de cijfers die ze krijgt. Als ze slechts 96 scoort op een schaal van honderd moet ze navragen hoe ze haar service kan verbeteren.

Tot zover is er nog niet veel aan de hand, maar De Cirkel wil meer: haar productiviteit moet omhoog, tussendoor kan ze ook wel enquêtes beantwoorden, maar bovenal geldt de verplichting dat ze sociaal moet zijn. Dat betekent deelnemen aan activiteiten op het terrein van De Cirkel, maar ook digitaal ‘smiles‘ of ‘frowns‘ uitdelen. In ruil daarvoor krijgt allerlei zaken gratis, mogen haar ouders gebruik maken van een gratis ziektekostenverzekering en klimt Mae in allerlei sociale ranks.

Maar De Cirkel wil altijd meer, altijd onder het mom van de verbetering van de wereld. Iedereen wil misdaad tegengaan toch? Hoe goed zou het dan niet zijn als we altijd de mogelijkheid hadden tot gezichtsherkenning en de misdadigers er zo uit zouden kunnen halen? De Cirkel wordt, naarmate mensen steeds meer privacy inleveren, steeds nadrukkelijker een dystopie. In 1984 van George Orwell is de slogan ‘Onwetendheid is kracht’ een van de kernwaarden van het systeem, in De Cirkel wordt dat het tegenovergestelde: ‘Privacy is diefstal’; iedereen mag altijd alles weten. Ook Mae gaat mee in die volstrekte openheid en wordt het boegbeeld van de firma als zij dag en nacht met een camera gewapend is. Alleen bij toiletbezoek, wordt het geluid uitgezet.

De Cirkel is een belangrijk boek dat de tijdgeest uitstekend weerspiegelt, maar wat ik erop tegen heb is de nadrukkelijke stellingname van de roman. Als lezer word je min of meer gedwongen te denken dat al deze ontwikkelingen slecht zijn. Echt contact heeft Mae met niemand meer, haar ouders ontvluchten haar en de 24-uurs camerabewaking in huis. Haar ex-vriend Mercer is het meest expliciet in de argumenten tegen De Cirkel en die klinken heel rationeel tegenover de naïeve Mae.

‘Ik bedoel, net als alle andere dingen die jullie aan de man willen brengen, klinkt het geweldig en vooruitstrevend, maar alles wat je doet wordt wel steeds meer gecontroleerd en door één centrale instantie in de gaten gehouden.’
‘De Cirkel bestaat gewoon uit mensen zoals ik. Wou je beweren dat wij met z’n allen ergens in een ruimte bij elkaar zitten om jou te begluren en de wereldheerschappij over te nemen?’
‘Nee. Om te beginnen wéét ik dat het allemaal mensen zijn zoals jij. Dat maakt het zo beangstigend. Jullie weten ieder afzonderlijk niet wat jullie gezamenlijk doen. Ten tweede kunnen we niet uitgaan van de goede wil van jullie leiders. Jarenlang bevonden we ons in de gelukkige omstandigheid dat de mensen die de belangrijkste toegangspoorten tot het internet in handen hadden, redelijk fatsoenlijk waren. Het waren in ieder geval geen wraakzuchtige roofdieren. Maar ik heb me altijd zorgen gemaakt wat er zou gebeuren wanneer iemand bereid was die macht te gebruiken om mensen te straffen die dwarsliggen.’

Het loopt dan ook niet goed af voor de mensen die zich onttrekken aan De Cirkel. Bij congresleden die niet volledig transparant willen zijn wordt er toevallig belastend materiaal op de computer gevonden, jeugdvriendin Annie komt er achter dat haar ouders en verre voorvaders niet zijn wie ze beweerden te zijn en Mercer wordt uiteindelijk opgejaagd door Mae en haar miljoenen volgers totdat de dood erop volgt.

De boodschap is duidelijk en dat maakt het boek eendimensionaal. Zelfs de goedgelovige Mae heeft af en toe twijfel. Dan opent zich een scheur in haar binnenste waar allerlei zwart uit wolkt, maar met deze nogal platte, symbolisch lichamelijke reacties op een volgende stap binnen De Cirkel, benadrukt Eggers dat zelfs de hoofdpersonages diep van binnen weten dat ze iets doen wat eigenlijk niet goed is, maar waaraan ze, door de omstandigheden gedwongen, toch mee moeten doen. De hele roman wordt daardoor voorspelbaar, ook omdat er geen enkele kentering inzit: alles wordt steeds een stapje erger: nog meer zaken worden geregistreerd, steeds meer informatie wordt openbaar, steeds meer mensen worden afhankelijk van De Cirkel. Het blijft een interessant onderwerp, je gaat nadenken over je eigen afhankelijkheid, maar het is geen roman die onder je huid gaat zitten.

Coen Peppelenbos

Dave Eggers – De Cirkel. Lebowski, Amsterdam. Vertaald door Lidwien Biekmann, Brenda Mudde en Elle Tukker. 246 blz. € 22,50.