Een duel uit wraak en liefde

Het meest opvallende, vooraf, aan de voorstelling Hamlet vs Hamlet door een samenwerkingsverband van het Toneelhuis en Toneelgroep Amsterdam, is dat een vrouw Hamlet speelt. Het androgyne uiterlijk van Abke Haring, maakte haar voor Tom Lanoye de perfecte vertolker van deze rol. Lanoye schreef de bewerking van het toneelstuk met haar in het achterhoofd. Voor de toeschouwer maakt het niets uit, na twee seconden geloof je deze seksewisseling, zoals ten tijde van Shakespeare iedereen de vrouwenrollen die door mannen gespeeld werden serieus nam. En toch krijgt de voorstelling er een extra laag bij, omdat je Hamlet in zijn ontmoetingen met Ophelia man is, maar in je achterhoofd ook vrouw.

Regisseur Guy Cassiers heeft van de tekst van Lanoye een boeiend schouwspel gemaakt, al zitten er wel een paar trage scènes in, wordt er al monologen afstekend veel in de verte gekeken met het hoofd schuin omhoog en grijpen de handen regelmatig naar het hoofd om totale verbijstering te verbeelden. In de dialogen zit de vaart er meer in en kunnen de acteurs meer laten zien wat ze kunnen. Vooral Chris Nievelt als Gertrude speelt fantastisch: elk woord dat zij spreekt geloof je. Zij maakt van de moederfiguur een lijdende figuur die je begrijpt. Volstrekt tegenovergesteld is Gaite Jansen in de rol van Ophelia die elk woord uitspreekt als een soapie, waardoor je elke keer als zij begint te spreken uit het spel wordt gehaald.

Tom Lanoye heeft zich vooral in het begin gehouden aan de tekst en verhaallijn van Shakespeare, maar naarmate het toneelstuk vordert zie je steeds meer ingrepen in de tekst. Het einde is zelfs volstrekt anders alhoewel ‘er nog volop gestorven wordt’, aldus Eelco Smits, die de rol van Laërtes speelt en voorafgaand aan het toneelstuk geïnterviewd werd. Het strakke metrum, de vijfvoetige jambe, wordt verderop in het stuk losgelaten, zonder dat je als toeschouwer doorhebt waar dat gebeurt. Lanoye heeft daarnaast de verhouding van Polonius tot zijn dochter Ophelia én de verhouding van Laërtes met zijn zus een stuk incestueuzer gemaakt, waardoor het uiteindelijke duel tussen Laërtes en Hamlet niet alleen een duel is waarin wraak wordt genomen, maar ook een duel tussen twee mannen die dezelfde vrouw hebben liefgehad.

In de stukken van Shakespeare zitten naast de lange verheven stukken ook vaak platte scènes met flauwe humor. De scène met de twee grafdelvers brengt, ondanks de macabere omgeving, toch enige verlichting in het geheel. Bij Marc Van Eeghem en Kevin Janssens lukte het ook om de hele schouwburg aan het lachen te krijgen. Dat was ze eerder ook al gelukt als ze met z’n tweeën De Muizenval spelen (The Mousetrap is het toneelstuk binnen het toneelstuk waardoor Claudius verraadt dat hij de moord op de vader van Hamlet op zijn geweten heeft). Cassiers laat de twee toneelspelers met hun vingers als poppetjes voor een camera het toneelstuk op een kinderlijke manier naspelen. De beelden worden groot op de roosters die het karige, maar uiterst ingenieuze decor vormen, geprojecteerd. De regisseur gaat daar wat vrijer met de tekst van Lanoye om, constateerde ik toen ik later het tekstboek er nog eens op nasloeg. Het werkte perfect.

Het is aan de bewerking van Tom Lanoye te danken en aan de acteurs (vooral de Vlaamse) dat Shakespeare weer levend gemaakt werd. Ik heb in het verleden wel voorstellingen gezien waarin de acteurs de lange lappen tekst zonder emotie oplepelden. Dan is zo’n Hamlet een hele zit. Nu word je meegenomen in het spel en in de visuele vondsten op het toneel in een tekst waarvan de stof van eeuwen is afgeblazen.

Coen Peppelenbos

Toneelhuis en Toneelgroep Amsterdam – Hamlet vs Hamlet. Regie: Guy Cassiers, tekst: Tom Lanoye naar Shakespeare. Voorstelling gezien in de Stadsschouwburg in Groningen op 12 mei. Hamlet vs Hamlet is nog tot en met 4 oktober te zien, zie hier voor de speellijst.