‘Ik wenste toen dat ik die klok op de schouw kon vermorzelen en jouw jaren inhalen.’

‘Tijd, dat is ook maar een afspraak die we met zijn allen hebben gemaakt.’ Deze uitspraak doet het goed op feestjes, maar is maar ten dele waar. Ja, we hebben afspraken gemaakt over de indeling van uren, maanden en jaren, maar tijd is méér. Lees bijvoorbeeld Stephen Hawkings A brief history of time. Die history is verre van brief, en ik zou liegen als ik zei dat ik er meer dan de helft van heb begrepen, maar het boek laat zien dat tijd een van de belangrijkste krachten in het universum is. En wie Jan Vantoortelbooms derde roman De man die haast had leest merkt dat de tijd ook een onzichtbare entiteit is waarmee je grote ruzie kunt hebben.

Hoofdpersonage Leon heeft in zijn jeugd een goede vriendschap met Elsie, het iets oudere meisje dat op hem past als zijn ouders weg zijn. Het liefst zou Leon altijd bij haar zijn, en de tijd stilzetten:

Wanneer ze samen zaten te tekenen of als ze voorlas uit een van de boeken die hij na langdurig kiezen had aangewezen, zochten zijn ogen vaak door het glas van de schuifdeur naar de klok die op vier marmeren zuilen in het midden van de schouwbalk pronkte en al kon hij er nog niets van aflezen, hij besefte dat de wijzers genadeloos voortbewogen, dat dat onding iets van hun samenzijn stal.

Leon werpt zelfs een handdoek over de klok heen om hem niet te hoeven zien, in een poging zo de tijd een halt toe te roepen. Het mag niet baten. Elsie komt bij het spelen lelijk ten val en Leon weet niet wat hij moet doen. Daarom wacht hij tot zijn ouders terugkomen.

Elsies val brak haar ruggengraat en de bloeding in de hersenen beschadigde haar voorgoed. Als hulp eerder ter plekke was geweest, dan zou de schade beperkter zijn gebleven.

vantoortel

Deze gebeurtenis, waarbij de tijd zo’n cruciale rol speelt, heeft invloed op Leons hele verdere leven. Als hij twaalf is overlijdt zijn manisch-depressieve moeder. Deze twee trauma’s “onthechtten hem van zijn hele leven”. Hij laat zijn leven rustig voorbij gaan, wordt conciërge op zijn oude school, studeert niet verder zoals zijn goede vriend Bertrand. Wel bezoekt hij Elsie elke week. Eerst omdat hem dat verplicht is, maar het wordt al gauw een wekelijks ritueel. Leons worsteling met de tijd komt in deze bezoeken naar voren. Hij praat tegen Elsie, maar Elsie praat niet terug. Hij kan bij haar allerlei ontboezemingen kwijt:

Ik wou dat je terug kon groeien naar wie je was toen je voor me zorgde.

En later:

Meer dan een ander weet ik waar ik op wacht. Laat de tijd zich maar haasten.

Naast het ritueel met Elsie heeft Leon trouwens nog een wekelijks ijkpunt: elke woensdagavond ziet hij, als hij op de dijk achter zijn huis staat, een bootje langsvaren dat steeds op hetzelfde punt stilhoudt. De man in het bootje pakt dan een fles drank en gaat zitten drinken. Leon wordt door dit beeld aangespoord zijn eigen boot te bouwen, en project dat in een obsessie ontaardt. De man die op het water dobbert en alleen aan het drinken is lijkt het toonbeeld voor de onthechting van het leven die al in Leons jeugd begon.

Het leven is voor Leon niets anders meer geworden dan wachten op de dood. Al zijn relaties lijden eronder. Zijn vrouw (niet toevallig een lerares geschiedenis) wil kinderen, maar Leon niet, en daar heeft hij een goede reden voor, zo vertelt hij Bertrand, die zelf net vader is geworden:

‘Jij zou ook een goede vader zijn, Leon.’
‘Dat betwijfel ik, misschien sterf ik als het kind erg jong is.’
‘We gaan allemaal dood. Daar gaat het niet om.’
‘Voor mij wel. Ik zou alleen met gerust hart een kind kunnen nemen als ik met zekerheid wist dat ik er voor dat kind altijd zou kunnen zijn.’

De man die haast had is een kleine roman met veel elementen. Vantoortelboom lijkt met de ruimtetijd te spelen: in deze kleine ruimte zitten, zeer compact, enorme onderwerpen op elkaar gepakt: de tijd, de dood, trauma, depressie, liefde, vriendschap. Zo veel bij elkaar dat het in deze ruimte de dichtheid van een zwart gat moet hebben. Zo donker kan het boek soms ook zijn, maar zo zwaar zeker niet. Daar zorgt Vantoortelbooms heldere, compacte stijl wel voor, waarin elk onderwerp precies genoeg aandacht krijgt.

Timen Kraak

Jan Vantoortelboom – De man die haast had. Atlas Contact, Amsterdam. 144 blz. € 17,99.