Geslaagde satire op de uitgeverswereld

Het lijkt me het gevolg van beroepsdeformatie: het feit dat het zo ontzettend veel schrijvers en hun uitgeverijen blijkbaar ontgaat dat hun belevenissen doorgaans zo ontzettend vreselijk oninteressant zijn voor buitenstaanders. Navelstaarderig zijn ze vaker wel dan niet, zulke uit een gebrek aan inspiratie of levenservaring geboren romans over de schrijvers- en uitgeverswereld, en ze getuigen bovendien dikwijls van humorloze ernst, wat wrang is omdat zulke boeken vaak nog komisch bedoeld zijn ook. Met enige vooringenomenheid begon ik dus aan Voet bij stuk van de Vlaming Joseph Pearce, die vooral bekend is van zijn familiekroniek Land van belofte uit 1999, om vervolgens op z’n zachtst gezegd aangenaam te worden verrast.

voet_bij_stukCentraal in dit boek staat Emma, op papier secretaresse maar in de praktijk een soort onderdirecteur op de prestigieuze, bijna een eeuw oude literaire uitgeverij Opperman & Winterberg, in de volksmond bekend als O&W. Aardig is deze arrogante ik-persoon niet, en juist daarin schuilt de charme van deze geslaagde satire op de uitgeverswereld. ‘Van slechte boeken vervallen we in geestelijke armoede en dreigt de hersendood,’ zegt Emma bijvoorbeeld in alle ernst. Wie ondanks een gebrek aan schrijftalent toch hardnekkige schrijfaspiraties koestert, blijft maar beter ver van Voet bij stuk vandaan, want Emma beschrijft genadeloos hoeveel plezier de redactieleden beleven aan niet-publicabel werk en wat de hoofdpersoon daar vervolgens mee doet:

Ik neem de dikste manuscripten niet mee naar huis omdat ik er uren op de bank of in bed mee kan doorbrengen, maar omdat ik een open haard heb. In de winter steek ik die, wanneer ik niet voor O&W op pad ben, elke avond aan. Aanmaakhout is niet nodig om de vlam erin te jagen, afgewezen manuscripten volstaan.

Emma lijkt in haar eentje de literaire kwaliteit van de output te kunnen bewaken, maar dat verandert als de bejaarde directeur plotseling met pensioen gaat en kort daarna definitief afscheid neemt. Hij wordt opgevolgd door ene Barbara van Halen, zo’n manager die net zo goed ‘leiding’ had kunnen geven aan een onderwijsinstelling, begrafenisonderneming of verzekeraar. Niet gehinderd door enige kennis van zaken of zelfs affiniteit met het boekenvak lijkt deze afbraakmanager er 24 uur per dag aan te zijn toegewijd de reputatie van het uitgeefhuis zo snel mogelijk ten gronde te richten. Haar personage vormt het absolute hoogtepunt van de roman. Barbara uit continu loze kreten over vernieuwing, ‘out of the box’-denken en het onvermijdelijke rendement, en ze dreigt om de haverklap met negatieve functiebeoordelingen. Ondanks de satirische vorm waarin het verhaal is gegoten, is Barbara een volstrekt reëel personage. Zij is dan ook een feest van herkenning voor iedereen die in wat voor sector dan ook te maken heeft gehad met dergelijke nutteloze, volledig van de werkvloer vervreemde types. Vooral dankzij dit raak neergezette personage ontstijgt Voet bij stuk het eerder genoemde navelstaarderige niveau van verhalen in zo’n uitgeverssetting.

Emma’s ontdekking van het meesterwerk De stilte na de storm, later hertiteld tot Schoon schip, van een mysterieuze schrijver verandert alles bij O&W. Het manuscript komt vanuit het niets binnen op de slush-pile en Emma weet dat zij snel moet handelen, want dit boek wordt een onvermijdelijke commercieel en kritisch succes. Ze wil het per se uitgeven omdat ten volle beseft dat ‘een dergelijk hoogtepunt van geestelijke verdieping en esthetische euforie zich nooit meer aan mij zou openbaren’. Maar uiteindelijk werkt de immer zo consciëntieuze Emma net zo hard mee aan het ten gronde richten van de reputatie van O&W als haar kersverse leidinggevende.

Niet alles aan de roman van Pearce is even sterk. Soms wordt er wat te gemakkelijk over belangrijke ontwikkelingen heen gestapt, waardoor je het gevoel krijgt iets te hebben gemist wat dan toch niet zo blijkt te zijn, en het verhaal ontspoort nogal in de allerlaatste hoofdstukken. Als geheel is Voet bij stuk echter een genot om te lezen, niet alleen door de plot over het literaire meesterwerk, maar vooral ook door de genadeloze manier waarop ik-verteller Emma auteurs, recensenten, uitgeefmedewerkers en uiteindelijk zichzelf portretteert. Als er dan toch almaar boeken over de schrijvers- en uitgeverswereld moeten verschijnen, laat het dan romans als deze zijn.

Lucas Zandberg

Joseph Pearce – Voet bij stuk. Vrijdag, Antwerpen. 192 blz. € 19,95.