Initiatie is als het leven zelf

Het geheim van de keel van de nachtegaal (2008), de eerdere samenwerking tussen Peter Verhelst en Carll Cneut, won zowat alle literaire prijzen in ons taalgebied, waaronder de Gouden Uil Jeugdliteratuurprijs, de Gouden Griffel en de Woutertje Pieterse Prijs. Hun nieuwe roman kreeg de titel De jongen, de neushoornvogel, de olifant, de tijger en het meisje, oftewel alle belangrijke personages in een notendop.

verhelst cneut de jongen neushoornIn een stijlvolle vormgeving van Carll Cneut en Dries Desseyn en op de cadans van de ritmisch verhaalde tekst ontspint zich een fascinerend, mysterieuze vertelling. Diep in de wouden van Zuid-Afrika staat een jongen op het punt om de drempel van de volwassenheid te overschrijden. In de ‘geheime vallei’ zal hij gedurende enkele dagen overgeleverd worden aan de oerkrachten en de natuur. De naamloze protagonist fungeert als overtuigend ik-verteller, die de lezer vanaf de eerste bladzijde deelgenoot maakt van zijn besognes. Niet enkel het geraffineerde psychologische portret overtuigt; ook de zintuiglijke schriftuur en de beeldende beschrijvingen van het Afrikaans continent dragen tot de sfeerschepping bij, aangevuld met verhalen uit een rijke orale traditie. Via een intrigerend spel met licht en schaduw weet Cneut de unheimliche setting sterk te verbeelden. Er is veel dat de jongen hier moet leren, zoals z’n jachttechnieken verfijnen, zich de geheime taal van de mannen eigen maken en twee totemdieren kiezen. De neushoornvogel zal hem beschermen op z’n levenspad; de tijger daarentegen moet hij doden. Alvorens de jongen zich van z’n opdrachten kan kwijten, maakt een gruwelijk voorval in zijn geboortedorp een einde aan zijn initiatieritueel. Of toch niet, want initiatie is als het leven zelf, vol hoop, pijn, eenzaamheid en verlangen.

In het tweede deel verschuift het perspectief naar de trotse zus van de protagonist, die zich in het schimmige overgangsrijk tussen de wereld van de levenden en de doden bevindt. Ze neemt bezit van een levend wezen om de strijd van haar broer vanop de zijlijn te kunnen volgen. Deze vertelstem overtuigt minder; de authentieke ervaringen – geschreven vanuit de jongen – ontbreken en dat schept weleens afstand. De jongen verlaat zijn verwoeste dorp, zonder dat hij ondertussen man is kunnen worden. Hij vindt aansluiting bij een bende jongeren, die hem als de ‘Grote Krijger’ verwelkomt, al wordt hij voorlopig tewerkgesteld in de koperertsmijnen. Hier stokt de verhaallijn: de kunstig opgebouwde spanningsboog blijft bij tussenpozen hangen in expliciet uitgewerkte passages over de moed en het doorzettingsvermogen van de jongen. Het lijkt alsof het verhaal zich inhoudt, wat als aanloop naar de ultieme finale geïnterpreteerd kan worden. Wat een grootse apotheose moest worden, blijkt in se echter een te snel afgehaspelde ontknoping, die de bezieling en noodzaak van het eerdere verhaalverloop mist.

Al valt op de compositie – en dan met name het einde – nog wat aan te merken, toch staat De jongen, de neushoornvogel, de olifant, de tijger en het meisje garant voor een intense, leeftijdsloze roman, zowel qua schriftuur als beelden. Het is een boek dat tot traag lezen en aandachtig kijken dwingt, zodat je met alle zintuigen in een bevreemdend en tegelijkertijd opwindend universum ondergedompeld wordt. Vooral illustrator Carll Cneut heeft zichzelf nog maar eens overtroffen; zijn beeldtaal is niet langer een ode aan de kracht van het esthetisch vermogen; zijn prenten zíjn de schoonheid zelve. Verhelsts schriftuur en Cneuts illustraties gaan een sterke alliantie aan, die resulteert in een exotische queeste, met scherpe randjes.

Jürgen Peeters

Peter Verhelst & Carll Cneut – De jongen, de neushoornvogel, de olifant, de tijger en het meisje. De Eenhoorn, Wielsbeke, 88 blz. € 26.95.