Een sterke vrouw in een minder sterk verhaal

Anna Magdalena Bach is het levensverhaal van Anna Magdalena Wilke (1701-1760), de tweede echtgenote van Johann Sebastian Bach. De biografische roman, geschreven door Eleonore Dehnerdt, volgt voornamelijk de feiten en maakt weinig gebruik van fictieve elementen.

Anna Magdalena Wilke werd in 1701 geboren in het Duitse Zeitz, een stad ten zuiden van Leipzig. Ze groeide op in een vooraanstaande muzikale familie en kreeg vanaf haar vroegste jeugd les van de beste zangleraressen die er te vinden waren. Dat resulteerde op den duur in een aanstelling als sopraan aan het hof van Köthen, wat in die tijd bijzonder was. Vrouwen speelden in het protestantse Duitsland van de 18e eeuw niet of nauwelijks een rol en een baan als zangeres was dan ook maar aan weinigen gegeven. Dat Anna Magdelena dit wel voor elkaar kreeg, zegt veel over het uitzonderlijk talent dat zij moet hebben gehad. Dehnerdt doet eigenlijk niets meer met dit gegeven dan het benoemen. Ze had het unieke van deze baan er best wat meer uit mogen lichten.

Als de hofkapelmeester van Köthen, Johann Sebastian Bach, om haar hand vraagt, kan Anna Magdalena niet weigeren. In 1721 trouwt de dan 20- jarige Anna Magdalena met de 16 jaar oudere muzikale grootmeester. Enkele jaren later trekt het stel naar Leipzig, waar Bach een betrekking aanneemt als muziekleraar aan de zogenaamde Thomasschool. Het is dan gedaan met de zangcarrière van Anna Magdalena en zij schikt zich in een rol in het huishouden.

Anna Magdalena besefte heel goed wat al die plichten voor haar man inhielden, Hij zat in een soort dwangbuis dat hem weinig bewegingsvrijheid gaf. En toch was dat wat hij wilde. Ze moest hem daarbij zo goed mogelijk helpen, zodat hij alles op tijd klaar kreeg en zodat de leerlingen en de gasten het naar hun zin hadden.

Vanaf het moment dat het gezin in Leipzig woont, verandert ook de toon van het boek. Waar het verhaal de eerste hoofdstukken interessant was, krijgt de lezer vanaf nu te maken met een droog feitenrelaas. Er sterven veel mensen in de omgeving van Anna Magdalena en die worden allemaal benoemd. We gaan in feite alleen nog maar van sterfgeval naar sterfgeval. De tijdsprongen zijn ineens een stuk groter en daarbij wordt het voor de lezer lastig om alle namen van de gestorvenen uit elkaar te houden. Indien Dehnerdt zich had beperkt tot de dood van degenen die echt van grote invloed waren geweest op het leven van Anna Magdalena, dan had het verhaal meer betekenis gekregen.

Het verhaal kent namelijk wel degelijk aanknopingspunten om de roman wat meer tot leven te wekken: de ijzersterke band tussen Anna Magdalena en Dorothea, haar stiefdochter, had meer naar voren gehaald kunnen worden. Dorothea is haar steun en toeverlaat in alles, maar blijft in de roman slechts een bijfiguur. Helaas blijft ook Elias, een ver familielid die tijdelijk bij de familie Bach intrekt, een rol op de achtergrond spelen. Elias is stapelverliefd op Anna Magdalena en zij voelt ook veel voor hem. Daar had zeker wat meer mee gedaan moeten worden.

Wat is ze mooi, en wat heeft ze altijd schik in de kleinste dingen, dacht Elias. En Anna Magdalena dacht ook zoiets: wat is het heerlijk om samen met hem te zijn. Tot nu toe was het nooit bij haar opgekomen om een huisonderwijzer mee naar de tuin te nemen. In gedachten verontschuldigde ze zich: Elias hoorde toch gewoon bij de familie.

In korte heldere zinnen weet Dehnherdt het leven van Anna Magdalena goed weer te geven. Ze wordt hierbij geholpen door de feiten, want Anna Magdalena heeft beslist een tragisch leven gehad. Haar leven was verre van onbezorgd en het gaat vanaf haar twintigste, uitgezonderd enige mooie momenten, alleen maar bergafwaarts met haar. Dehnherdt weet echter een volhardende vrouw neer te zetten, die zich door geen enkele tegenslag laat overwinnen en van iedere nood een deugd maakt. Ze laat duidelijk tot uiting komen wat voor een enorme doorzetter Anna Magdalena Bach moet zijn geweest. Wat dat betreft verdient mevrouw Bach zeker een biografische roman, maar meer inlevingsvermogen in haar persoon was het verhaal zeker ten goede gekomen.

Ben Begeman

Eleonore Dehnerdt – Anna Magdalena Bach, vertaald door Alexandra Terlouw – van Hulst, De Kring, Amsterdam, 2015, € 19,95.