Op zoek naar aanpassing en onvrede

Vluchten is vruchteloos en toch vertrekt de hoofdpersoon van Dave Eggers’ nieuwe roman Helden van de grens met haar twee kinderen naar Alaska om daar rond te reizen in een camper. Ze laat het comfortabele leven achter zich, op zoek naar zuiverheid en integriteit.

De Amerikaan Dave Eggers (1970) is één van de belangrijkste schrijvers van zijn generatie, maar zijn twee vorige romans kwamen niet overeen met deze status. Uw vaderen, waar zijn zij? En de profeten, leven zij voor eeuwig? was stilistisch en thematisch erg vlak en zijn bestseller De cirkel was voornamelijk een technologie-handleiding, gericht op het bewijzen van de orwelliaanse these dat we in de hedendaagse wereld niets ongezien kunnen doen. Helden van de grens is weer van het niveau dat rijmt met zijn literaire talent.

De cirkel was geen goede roman, omdat de dubbelzinnigheid ontbrak en dat is een vereiste voor het genre van de roman. In Helden van de grens wordt de vertelling gedragen door ambiguïteit met als gevolg dat Josie een interessant en humaan hoofdpersonage is. Josie is tandarts en moeder van Paul (8) en Ana (5). Na een rechtszaak die een patiënt tegen haar heeft aangespannen, heeft ze haar praktijk opgegeven en is ze met haar kinderen naar Alaska vertrokken zonder Carl, de vader van haar kinderen, daarover in te lichten. De reis naar Alaska is een vlucht, maar Josie is geen domme vrouw; ze weet dat deze reis het verleden niet laat verdampen: ‘Ze was tevreden, hoewel ze wist dat die tevredenheid kortstondig en kunstmatig was en dat dit eigenlijk helemaal verkeerd was: ze hoorde niet in Alaska te zijn, niet zo.’

eggers helden van de grensDe eerste helft van de roman is het sterkst doordat Eggers soepel schakelt tussen het heden en het verleden, tussen de reis in de camper en de motivatie om deze reis te maken. Haar geliefde patiënt Jeremy, tevens de oppas van haar kinderen, is omgekomen in Afghanistan. Als Jeremy vertelt dat hij zich wil aanmelden voor het leger om daar scholen te bouwen, adviseert Josie hem om dit plan door te zetten, omdat ze zelf goede herinneringen heeft aan het humanitaire werk dat ze deed in Panama. Om die reden verwijt Josie zichzelf dat ze schuldig is aan zijn dood.

In dit eerste gedeelte is Eggers’ analyse en kritiek op de contemporaine Amerikaanse maatschappij scherp. ‘Dat zou weleens de oorzaak van alle moderne neurosen kunnen zijn, dacht ze: het feit dat we geen rotsvaste identiteit hebben, geen harde feiten. Dat alles wat we als fundamentele waarheid kennen aan verandering onderhevig is.’ Oprechtheid en integriteit zijn uitzondering in plaats van regel en zo verdringen pietluttige bijzaken de waardevolle hoofdzaken.

Identiteit wordt voornamelijk bepaald door de keuzes die we maken; volgens de filosoof Kierkegaard kiezen we onszelf. De dubbelzinnigheid van de roman is de discrepantie tussen de keuze en intentie. Oprecht en integer is niet de keuze, maar de intentie waarmee je kiest. Zo kan de intentie goed zijn, maar de keuze verkeerd zijn of fout uitpakken, zoals Josie’s advies aan Jeremy om vooral naar Afghanistan te gaan. Alaska wordt geteisterd door bosbranden en Josie vlucht met haar kinderen op een gegeven moment in haar camper voor deze branden, maar ze kiest de verkeerde weg en rijdt naar de brand toe. De intentie was natuurlijk goed, ze wilde vluchten voor het gevaar en haar kinderen in veiligheid brengen, maar de keuze was verkeerd.

Wanneer het leven makkelijk en comfortabel is, is de kloof tussen kiezen en intentie klein. Zo kabbelt het leven voort en ben je niet bij machte te onderzoeken of je integer en zuiver bent. Daarom vertrekt Josie naar Alaska:

Ze had een comfortabel leven gehad, maar comfort is de dood voor de ziel, die van nature zoekend, vasthoudend en onbevredigd is. Die onvrede jaagt de ziel voort, doet hem verdwalen, zich verliezen, worstelen en zich aanpassen. En aanpassing is groei en groei is leven.

Voor Josie is de werkelijke balans een combinatie van comfort en chaos.

Het onderzoeken van deze thema’s – integriteit, zuiverheid, oprechtheid – heeft een hoge moeilijkheidsgraad. Het is balanceren op een smalle evenwichtsbalk, want het sentiment ligt altijd op de loer. Na tweederde van de roman verschijnen er wat oneffenheden in de uitvoering; de variatie tussen heden en verleden verdwijnt met als gevolg dat het verhaal wat monotoon wordt. Daarnaast krijgt de kwaliteit een knauw doordat de vertelling te expliciet wordt; het laatste kwart van de roman is een onnodige, eenduidige conclusie die riekt naar sentiment. Het centrale idee van de roman was namelijk al krachtig duidelijk gemaakt door de gedachten en handelingen van Josie. Ondanks deze oneffenheden is Helden van grens wel degelijk een fijne en onderhoudende roman.

Koen Schouwenburg

Dave Eggers – Helden van de grens. Vertaald door Monique ten Berg e.a. Lebowski, Amsterdam. 367 blz. € 24,99.

Deze recensie verscheen eerder in het Friesch Dagblad van 3 september 2016

Eerder schreef Marloes Otten op Tzum over Helden van de grens.