Horen en zien mag, als je maar zwijgt

‘Ik zou het fijn vinden als hij een poosje verdwijnt.’ Het zijn de woorden van de hoofdpersoon uit het eerste deel uit Zien horen zwijgen. De roman met daarbinnen een trilogie over de verhouding tussen vader en dochter vertelt de verhalen van dochters. Sabine van den Berg overtreft zichzelf na eerdere romans. Zien horen zwijgen is stilistisch en plottechnisch sterk en bevat, belangrijker nog, indrukwekkende, tragische verhalen.

Van den Berg deelt haar roman op in drie delen: ‘Zien’, ‘Horen’, ‘Zwijgen’. Het eerste deel vertelt het verhaal van een jong meisje. Ze wordt min of meer ‘gepest’ door haar oom, maar dat doet haar weinig meer:

Van wat er in mijn hoofd omgaat heeft hij geen idee, mijn gedachten komt hij niet te weten. Eigenlijk is hij zielig, hij heeft niemand die hem aandacht geeft. Ik heb altijd hem nog.

Het meisje woont bij haar oom en grootvader, nadat haar ouders uit beeld verdwenen. De bijzondere relatie met haar oom doet haar regelmatig terugdenken aan haar relatie met haar vader in de periode dat haar moeder nog leefde en de tijd erna. Het blijkt eveneens een uitermate bijzondere, zo niet gruwelijke verstandhouding. Het meisje neemt de lezer mee in haar verwerkingsproces.

De twee daaropvolgende delen beslaan het leven van Leda. In ‘Horen’ spreekt ze de lezer kort aan, om vervolgens haar verhaal over haar vader, broertje en neef Hugo te vertellen. Haar vader lijkt de weg kwijt: hij heeft een geheime afspraak waar Leda achter komt, wil plotseling een zwembad plaatsen en gaat helemaal op in het uitvinden van dingen. Leda zoekt het contact met neef Hugo en al snel groeit die relatie uit tot meer. Wanneer vader dit ontdekt richt hij zijn pijlen op Leda én Hugo. De kinderen worden onderworpen aan de gekke gedachten van vader. Leda gaat hier ogenschijnlijk in mee, tot het derde deel, ‘Zwijgen’, aanbreekt.

Zien horen zwijgen valt op vanwege het uitermate goed gekozen perspectief. In de eerste twee delen bespreekt Van den Berg het verhaal door de ogen van een kind. Vanuit het emotioneel sterke ik-perspectief bespreekt ze de bijzondere relaties tussen vaders en dochters. In het derde deel keert ze het tij. Leda spreekt de lezer niet langer aan vanuit haar eigen situatie, de ik, maar duwt de lezer in de mal van het personage. Ik is niet langer ik, maar jij. De lezer is het meisje en handelt zoals Leda handelde.

Tegelijkertijd floreert het boek vanwege de geschapen sfeer. Van den Berg slaagt er uitstekend in een kille, emotieloze en afgestompte kinderwereld te creëren waarin de getroffenen weinig leed meer voelen: ‘Tussen mij en mijn oom zit het zo: hij laat mij koud, ik hem niet, dus ik ben belangrijk voor hem, op een of andere manier.’ Zeer gedetailleerd beschrijft ze de gebeurtenissen als in een spannende film:

Achter mijn stoel houdt hij stil, dan buigt hij zich naar voren, het leer van de stoel kraakt als hij zijn handen er op legt. Zijn hoofd is dichtbij. Ik voel de adem bij mijn oor, ik ruik hem.

Gedurende de hele trilogie loop je als lezer op je tenen. Je wacht met gepaste gruwel en nieuwsgierigheid af wat er gaat gebeuren, hebt medelijden met de afgestompte dames en verbaast je over het enorme machtsmisbruik van de mannen. Tegelijkertijd blijf je onzeker over de waarheid van de verhalen: Van den Berg speelt met de grens tussen verbeelding en werkelijkheid en doet dit zo goed dat ze de lezer aan het twijfelen brengt.

De harde knip tussen deel ‘Zien’ en ‘Horen’ lijkt te zorgen voor een opluchting: het vreselijke verhaal is voorbij. Bij het tweede deel blijkt een nieuw verhaal al even intrigerend. Van den Bergs schrijfstijl is zeer toegankelijk, ze gebruikt geen lange of ingewikkelde zinnen. Het verhaal moet het doen. En dat doet het.

Met ‘Zwijgen’ zet Van den Berg haar trilogie geheel op de kop. Door het gekozen perspectief wordt de lezer min of meer gedwongen in de huid van het meisje te kruipen. De ontwikkeling van de plot zorgt ervoor dat je geraakt wordt en verbaasd achterblijft.

Marloes Otten

Sabine van den Berg – Zien horen zwijgen. Lebowski, Amsterdam. 490 blz. € 24,99.