Tussen alle eindejaarslijstjes mag onze eigen lijst niet ontbreken. We vroegen de recensenten van Tzum om hun top drie door te geven met – als ze wilden – een kleine toelichting. In volgorde van binnenkomst:

Koen Schouwenburg
Femke Brockhus – Laat het stil zijn
Charlotte Mutsaers – Harnas van Hansaplast
Clarice Lispector – Het uur van de ster

Lex Bijlsma
1 Zadie Smith – Swing Time
2 Bert Wagendorp – Masser Brock
3 Nathan Hill – The Nix

 

 

 

Jürgen Peeters
* Inés Garland – Steen, papier, schaar
In tijden van veelal oppervlakkige ‘young adult’ vol goedkoop puberdrama, gekunstelde vriendschappen en de gratuite portie liefde en seks, is deze indringende coming of ageroman een verademing. De besognes van Alma worden trefzeker aan scharniermomenten van het politiek bestel in Argentinië gelieerd. Behalve de fascinerende verhaalstof wordt de stuwende kracht van Steen, papier, schaar door Garlands stilistische talent bepaald.
* Ted van Lieshout – Schuldig kind
Allesomvattend en diepgaand literair memoir, waarin de jonge Ted van Lieshout openlijk over het verlies van onschuld spreekt. Gravend in herinneringen stuit hij op prangende vragen, in helder en geraffineerd proza gevat. Precies die genuanceerde blik garandeert een intense leeservaring.
* Sieb Posthuma – Werk
Uitgeverij Querido en het Teylers Museum in Haarlem laten zich door Posthuma’s werk voor volwassenen inspireren tot deze stijlvolle uitgave, met bijhorende tentoonstelling. Herkenbaar, verrassend veelzijdig, maar ook met een melancholieke ondertoon; dit zijn illustraties met weerhaakjes, die blijvend ontroeren. Een waardig eerbetoon, waarin vertrouwde werk naast onbekende illustraties prijkt, waarin explosies van kleur met ingetogen prenten afgewisseld worden, humor en melancholie elkaar bladzijde na bladzijde afwisselen.

Reinjan Mulder
1 Jan Postma – Vroege werken. Das Mag.
Zeldzaam voorbeeld van een nieuw soort cirkelende essayistiek, waarin juist het onbetekenende (‘Westkapelle’) betekenis krijgt.
2 Arnon Grunberg – De dagen van Leopold Mangelmann. Nijgh & Van Ditmar.
Omdat daarin de nooit eerder gepubliceerde experimentele roman Woord dat God schuimbekkend afwees (1991) is opgenomen, dat waarschijnlijk het beste boek had kunnen zijn dat Grunberg ooit schreef. Jammer dat er zelfs nu nog geen boek van gemaakt is.
3 Thomas Heerma van Voss – Plaatsvervangers. Thomas Rap.
Een boek waarover ik niet objectief kan oordelen, al was het maar omdat mijn zoon erin figureert: als de jeugdige rapper MC Gyzzz van de Oud Zuid Gangsters (OZG). Een mooie combinatie van korte verhalen en hoogst persoonlijke essays, over een onderwerp waarover het heel moeilijk schrijven is: hiphop.

Johannes van der Sluis
Mijn 2017 in boeken, in chronologische volgorde.
* Sabahattin Ali – Madonna in bontjas (Van Gennep)
Een roman over hoe een paar maanden leven voldoende kan zijn. Als u nog een paar maanden te leven heeft, is het voldoende dat u dit boek leest. Voor de zekerheid ook als u meent nog een heel leven voor u te hebben.
* Friedrich Dürrenmatt – De verdenking en De rechter en zijn beul (Athenaeum-Polak & Van Gennep)
Vergeet alle zogenaamde literaire thrillers en lees deze twee misdaadromans. Twee redenen ook om te vragen of Ria van Hengel alles van Dürrenmatt zou willen vertalen. Gelukkig zal in elk geval volgend jaar de derde in de reeks, De belofte, verschijnen.
* Carolina Trujillo – Meisjes in blessuretijd (Ambo|Anthos)
Een bundel verhalen over voetbal, maar eigenlijk over de voetbal die het leven voor sommigen is. In het voorjaar van 2018 stopt Grunberg met de Voetnoot. Ik zou zeggen: speel de bal naar Trujillo, de Suárez onder de Nederlandse schrijfsters.
* Ludwig Bauer – De partituur voor De toverfluit (KLIN)
Er mogen maar drie boeken worden genoemd in dit lijstje, maar Tzum beweert eigenzinnig te zijn en dat ben ik als het moet ook. Er was sprake dat de auteur in oktober bij VPRO Boeken te gast zou zijn, maar dat ging niet door. Onduidelijk waarom, wellicht omdat ware grootheid onzichtbaar moet blijven?

Willem Goedhart
1. Markus Zusak – The Book Thief
Aangrijpend en boeiend verhaal over de Tweede Wereldoorlog in Nazi-Duitsland met een bijzondere vertelwijze.
2. Miranda July – De eerste foute man
Taboedoorbrekend, vreemd en bij vlagen hilarisch boek dat gaandeweg ontspoort, van alleskunner Miranda July.
3. James Joyce – Dubliners
Onverwoestbare klassieker die ik dit jaar op de plaats van handeling las; treffend, sfeervol en goed geschreven.

Daan Pieters
Lijstjes zijn als kerstmuzak: eigenlijk heeft niemand ze nodig, maar in de eindejaarsperiode ontkom je er eenvoudigweg niet aan. Omdat er inmiddels toch al ongevraagd een heleboel door uw strot werden gestouwd, kan deze er nog wel bij voordat de kerstblues toeslaat: drie boeken die ons zijn bijgebleven in 2017.
* Op de derde plaats: In het land van de eeuwige zomer – reportages uit Frankrijk van Joseph Roth. Lang niet zijn beste werk, maar Roth is zo’n groot schrijver dat alles wat hij ooit op papier heeft gezet, de moeite waard is. Als u bovendien een voorliefde voor Frankrijk hebt, kan dit boek onmogelijk tegenvallen.
* Ten tweede: De rauwe hemel van Emiliano Monge. Uw beeld van de Latijns-Amerikaanse literatuur zal niet meer hetzelfde zijn als u deze roman achter de kiezen hebt. Rauw, hard, meedogenloos, maar o zo mooi.
* En ten slotte natuurlijk Machten der duisternis van Anthony Burgess. U kende hem misschien van A Clockwork Orange, maar Machten der duisternis is zowaar nog veel beter: groots, monumentaal en toch licht verteerbaar dankzij Burgess’ hilarische tongue-in-cheekhumor.

Miriam Piters
Ik sta stil bij de beste boeken die ik de laatste maanden heb gelezen, omdat ik (als veelvraat) heel veel boeken aan te raden vind. Ieder lijstje schiet tekort, want er verschijnen te veel goede romans. Dus is het eerlijker om te zeggen dat dit een momentopname is.
* Onno Blom – Het litteken van de dood
Dit vuistdikke proefschrift plaatst Jan Wolkers, terecht, op een voetstuk. Hij blijft heel dicht bij zijn bronnen, zit Wolkers op de huid. Misschien is er te weinig distantie, wellicht bevat het te weinig analyse van de tijdgeest, maar wat geeft het? Het is met vaart geschreven en sleurt je aan je lurven Wolkers’ universum in.
* Elke Geurts – Ik nog wel van jou.
Met deze roman toont Geurts de hartverscheurende gevolgen van de breuk van een relatie. Zó veel zou ik kunnen citeren uit dit weergaloze boek van Elke Geurts : ‘Of dit verhaal nou waar is of niet, zullen we nooit weten. Het waarheidsgehalte is ook niet interessant. Wij hebben verhalen nodig: andere manieren om naar ons leven te kijken. Nieuwe perspectieven.’ Als lezer voel je bij het omslaan van de bladzijden steeds meer medeplichtig aan de scheiding van de hoofdpersonen, want het is dankzij de nietsontziende gevolgen van het schrijverschap dat je dit wonderschone verhaal kunt lezen.
* Charlotte Mutsaers – Harnas van Hansaplast
Mutsaers’ roman laat je de alomtegenwoordige, existentiële eenzaamheid aan den lijve ervaren. ‘Ook besef ik maar al te goed dat mijzelf onder minder gunstige omstandigheden en met iets meer pech hetzelfde lot ten deel had kunnen vallen. De ongerustheid dat het leven over me heen kan groeien, dat ik meer wil dan ik aankan en overwoekerd raak, is er eigenlijk altijd. En toch ben ik het steeds zelf die voedsel geeft aan die overwoekering.’ Kraakheldere stijl, mooi mijmerend ik-perspectief.

Roos Custers
1 Wieslaw Mysliwski – De laatste hand
Na Over het doppen van bonen en Steen op steen is dit het derde boek dat ik van de Poolse Nobelprijswinnaar-in-spe heb gelezen en het was wederom subliem. Zozeer zelfs dat ik deze zomer naar zijn geboortedorp Dwikozy (wat ’twee geiten’ betekent) ben afgereisd om eens te zien waar de man zijn inspiratie zoal vandaan haalt. Deze maand is er wederom een roman van Mysliwski in het Nederlands vertaald door de onvolprezen Karol Lesman: De horizon. Dat boek zal waarschijnlijk tot mijn favoriete boeken van 2018 gaan behoren.
2 Jeroen Olyslaegers – Wil
Wil is het eerste boek dat ik van Olyslaegers heb gelezen en het zal zeker niet het laatste zijn. De roman die handelt over de Tweede Wereldoorlog in Antwerpen en hoe een klein mens – een gewone burger – in die periode laveert tussen goed en kwaad, is schitterend geschreven en gecomponeerd. Niet voor niets won Olyslaegers de Tzum-prijs.
3 Bij mij op de maan – Russische kindergedichten vertaald door Robbert-Jan Henkes
Nóg een boek dat verscheen in 2016; kennelijk lees ik wat traag. Echter, deze Russische kindergedichten vanaf de zeventiende eeuw zijn domweg tijdloos en te lezen in elk willekeurig toekomstig jaar. Óók geschikt voor volwassenen.

Ronald Ohlsen
Mijn lijstje bevat drie titels van boeken die dit jaar in een Nederlandse vertaling zijn verschenen. Daarbij valt op dat twee van de drie boeken vertaald zijn door Hanneke van der Heijden.
1 Oswald Spengler – De ondergang van het Avondland. Vertaald door Mark Wildschut.
2 Orhan Pamuk – De vrouw met het rode haar. Vertaald door Hanneke van der Heijden.
3 Yusuf Atılgan – Hotel Moederland. Vertaald door Hanneke van der Heijden.

Wiebren Rijkeboer
1 Wallace Stegner – De fundamenten van ons leven
Absoluut de beste roman die ik in 2017 gelezen heb. Een epische, totaal Amerikaanse roman, die de memoires van een geëmancipeerde pioniersvrouw in het onontgonnen Westen van de eind 19e eeuw tot onderwerp heeft, honderd jaar later bezien door de ogen van haar aan een rolstoel gekluisterde kleinzoon. In 1972 bekroond met de Pulitzerprijs.
2 Michael Chabon – Maangloed
Een rasverteller aan het woord, die in zijn achtste roman zijn grootvader eert en daarbij diens Tweede Wereldoorlogavonturen combineert met het Amerikaanse jaren vijftig welvaartsdenken, en ondertussen de lezer opzadelt met een pak leugens.
3 T.C. Boyle – De terranauten
T.C. Boyle laat in zijn zestiende roman opnieuw het welvaartsdenken botsten op de onwrikbare realiteit. Losjes gebaseerd op het Biosphere-experiment laat Boyle zijn ongebreidelde fantasie weer volledig los op zijn personages. De terranauten is, zoals al Boyle’s romans, weer een heerlijk leesavontuur.

Martijn Nicolaas
* Annelies Verbeke – Halleluja
Sterke, troosteloze verhalen die zo sprankelend geschreven zijn dat ze ondanks de melancholieke sfeer nergens zwaar worden. Met wat mij betreft nu al klassiekers als ‘Huilbaby’, ‘De beer’, Vluchtplan’, ‘In de knop’ en ‘Wilde dieren’.
* Lieke Marsman – Het tegenovergestelde van een mens
Is het een roman? Is het een verhalenbundel? Een dicht- of essaybundel? Het is alles. Mooi geformuleerde gedachten, een verhaal over een relatie en gefilosofeer over de klimaatcrisis, de mens, een geslaagde dag, taal en de liefde. Erg bijzonder.
* Ivo Victoria – Billie & Seb
In een kabbelend maar intrigerend, en onheilspellend verhaal laat Ivo Victoria zien en voelen wat er gebeurt wanneer jongens zich vervelen en gewelddadige spelletjes gaan spelen rond een oude boerderij waar een gewelddadig verleden hangt. Met een subtiele verwijzing naar (moslim)terrorisme.

Doeke Sijens
1 Alan Hollinghurst – The Sparsholt affair
2 Donna Leon – Earthly remains
3 Philip Kerr – Prussian Blue

Ivanka de Ruijter
Ik heb dit jaar genoten van:
1 Paolo Cognetti – De acht bergen
Zo mooi en soepel geschreven, een origineel verhaal met de nodige filosofische inslag en een erg goede omgevingsbeschrijving.
2 Lieke Marsman – Het tegenovergestelde van een mens
Een bijzondere combinatie van proza, poëzie en filosofie.
3 Charlotte Mutsaers – Harnas van Hansaplast
Eerlijk en zonder overdreven boeiend plot maar toch interessant tot het einde.

Joep Stapel
* Lincoln in the bardo – George Saunders
De eerste roman van korteverhalengrootmeester George Saunders, over president Lincoln die ten tijde van de Burgeroorlog zijn elfjarige zoontje verliest, is geen traditionele historische vertelling (Saunders blijft Saunders), maar een stilistisch briljante collage die zich afspeelt in de schimmenwereld: huiveringwekkend, geestig, intiem, diepzinnig en origineel.
* Zama – Antonio di Benedetto
Deze Argentijnse cultroman uit 1956 werd pas dit jaar door de wereld omarmd. Terecht: Zama, over de existentiële en erotische crises van een achttiende-eeuwse magistraat in de Zuid-Amerikaanse jungle, is een knoestig, trippy meesterwerk.
* En we noemen hem – Marjolijn van Heemstra
Een naam is een verhaal, weet Marjolijn van Heemstra. Hoogzwanger duikt ze in haar familiegeschiedenis en haalt steeds meer fantastische verhalen naar boven. Daarvan heeft ze in puntgave taal deze persoonlijke, maar allesbehalve navelstaarderige roman gecomponeerd.

Frank van Dijl
Ik heb het afgelopen jaar van alles en nog wat gelezen, meer non-fictie dan fictie, maar qua top 3 kom ik tot de volgende titels (denk ik):
1 Kwaadschiks – A.F.Th. van der Heijden
2 In de wereld – Robert Anker
3 Het verboden boek. Mein Kampf en de aantrekkingskracht van het nazisme – Ewoud Kieft

 

 

Cilla Geurtsen
1 Onder mijn matras de erwt – Ted van Lieshout
Beeld (foto’s van poppen en alledaagse voorwerpen) en tekst (poëzie) vormen een indrukwekkende en indringende eenheid. De poppen die op de foto’s staan zijn doodeng en fascinerend tegelijk.
2 Kolja – Arthur Japin
Een soepel geschreven historische roman met hier en daar wat kenmerken van een misdaadroman over het leven van de broers Modest en Pjotr Iljitsj Tsjaikovski. Een verhaal om helemaal in weg te duiken.
3 Aristoteles en Dante ontdekken de geheimen van het universum – Benjamin Alire Sáenz
Een prachtig uitgegeven Young Adult met personages van wie je gewoon heel veel gaat houden.

Rieuwert Krol
* Meindert Talma – Je denkt dat het komt
* Trinus Riemersma – Leven en dood volgens Jelke Bos
* Laurent Binet – HhhH

 

 

Jane Leusink
* Hester Knibbe – As,vuur:
Indrukwekkende bundel, vooral de eerste afdeling ‘Drift’ met oerwoorden als inspiratiebron. Zoals zij over de liefde kan schrijven!
* Martin Reints – Wildcamera:
Zoals in al zijn bundels vinden zelfs kantoren en kantoorartikelen hier hun poëtisch weerslag. De mix van proza en poëzie, het in elkaar grijpen van beide is knap gedaan. De eenvoud van de taal en de diepte ervan, ja.
* Benno Barnard – Het trouwservies:
Briljant taalgebruik, strak en geestig, zonder in ironie te vervallen. Ontroerend door zijn eerlijkheid.

Maarten Praamstra
* Nicotine van Nell Zink
Als de vader van Penny overlijdt erft de familie van de Joodse Sjamaan onder meer het geboortehuis en aangezien Penny toch geen werk heeft kan ze wel kijken of het wat is. De krakers die er zijn ingetrokken zetten zich in voor rokersrechten en wat volgt is een verrukkelijk verhaal vol humor en met mooie dialogen.
* Onder mijn matras de erwt van Ted van Lieshout
Een prachtig portret in gedichten van een opgroeiend meisje. Ontroerend, grappig en misschien wel de beste dichtbundel die Ted van Lieshout tot nu toe heeft geschreven.
* Residu / Resident van Laura van Eck
Toen ik een verslag schreef over de afstudeervoorstelling van de studenten Creative Writing van ArtEZ vond ik het moeilijk om het boek van Van Eck goed te omschrijven en na herlezing ben ik er opnieuw van onder de indruk en nog steeds voel ik me er ongemakkelijk bij. Het is actueel, persoonlijk, kwetsbaar en prachtig geschreven.

Judith Eiselin
Mijn top 3, in willekeurige volgorde
* Annet Schaap – Lampje, Querido
* Pierre Choderlos de Laclos – Riskante Relaties, vertaling Martin de Haan, De Arbeiderspers
* Jane Gardam – Een onberispelijke man, vertaald door Joost Poort, Cossee

Coen Peppelenbos
Net als Johannes van der Sluis smokkel ik een beetje. Omdat ik voor de Leeuwarder Courant en het Dagblad van het Noorden al een top drie mocht inleveren, kan ik hier mooi drie andere boeken noemen.
* W.G. Sebald – Austerlitz (De Bezige Bij)
Voor Het Groninger Forum en de Schrijversvakschool Groningen mogen Roos Custers en ik een reeks lezingen verzorgen over mijlpalen in de literatuur. Dat betekent dat je enkele klassiekers herleest. Austerlitz vond ik al een prachtig boek, maar ook bij herlezing blijft dit een fantastische leeservaring. Elke zin lijkt betekenis te dragen, elk detail is van belang. Dit zijn van die boeken van een statuur die maar één keer in de tien jaar langskomen.
* Jeroen Olyslaegers – Wil (De Bezige Bij)
Las deze roman pas laat, nadat het al prijzen had gekregen. Het was een knettergoed geschreven verhaal, dat daarna ook nog eens de Tzum-prijs in de wacht sleepte (die we overigens nog moeten gaan overhandigen).
* Arthur Japin – Kolja (De Arbeiderspers)
Pas met de kerstdagen had ik tijd voor deze fijne, historische roman. Naast een mooi portret van de dove Kolja die leert praten dankzij de broer van de componist Tsjaikovski, geeft het boek ook weer hoe het huidige homofobe klimaat in Rusland terug te voeren is op de ideeën die nota bene uit Nederland zijn geïmporteerd.