Je vriend is je vijand

Aan de Joegoslavische kust strijken voor enkele maanden per jaar pelikanen neer. Het raar waggelende dier is een christelijk symbool voor opoffering. De pelikaan van Martin Michael Driessen speelt aan de vooravond van de Balkanoorlog en als die eenmaal is uitgebroken dan zijn ook de dieren daarvan de dupe. Besmeurd door olie komen ze aan hun eind. ‘Er lagen dode, zwarte pelikanen, star en zwart, als gemummificeerd voor hun hiernamaals.’ Een treffend beeld dat ook meteen vertelt hoe het met de mensen in het kuststadje zal vergaan.

De pelikaan staat vol met dit soort symboliek. Zo is Josip verantwoordelijk voor de kabelspoorlijn die een paar keer per dag de berg op gaat naar het communistisch heldenmonument en weer terug. Een Sisyfusarbeid zonder weerga en dan wordt hij ook nog eens gechanteerd door de jonge postbode Andrej die foto’s heeft geschoten van een amoureus rendez-vous van Josip met zijn minnares. Die liefde is het enige lichtpuntje in het bestaan van Josip die thuis een jaloerse en waanzinnige vrouw heeft en een verstandelijk beperkt dochtertje.

Als Josip op zijn beurt de postbode gaat chanteren, zonder dat ze dat van elkaar weten wat ze aan het doen zijn, krijgt De pelikaan een wat kluchtig verloop. Dat komt mede doordat Josip en Andrej gaandeweg het verhaal bevriend met elkaar raken, nadat Josip bij een verkeersongeval het leven van de postbode gered heeft. Het gaat Driessen niet om de tekening van enkele personen in een klein stadje, die soms wat karikaturaal is (zoals de homoseksuele, antisemitische fotograaf) maar meer om de weergave van de fragiliteit van een gemeenschap. Wie vandaag je vriend is, kan morgen je vijand zijn. Vreedzaam met elkaar levende mensen kunnen door oude vetes en nationalistische gevoelens opeens tegenover elkaar komen te staan. Wat in De pelikaan in het klein tussen de Josip en Andrej gebeurt, gebeurt in het groot op het wereldtoneel.

Deze roman zou pessismistisch eindigen, ware het niet dat Driessen een slothoofdstuk geschreven heeft dat na de oorlog speelt. Spoileralert, ondanks dat de roman het meer van de ideeën moet hebben dan de plot. Josip is eindelijk samen met zijn ware liefde, maar zijn leven eindigt letterlijk aan de roulettetafel waar het geluk van het stomme toeval afhangt. Een al te opgelegd symbolisch einde, want die conclusie had de lezer al lang getrokken.

Coen Peppelenbos

Martin Michael Driessen – De pelikaan. Van Oorschot, Amsterdam. 200 blz. € 17,99.

(Lees ook de recensie van Guus Bauer.)

Deze recensie verscheen in iets kortere vorm eerder in de Leeuwarder Courant en het Dagblad van het Noorden op 1 december 2017.