Dagelijks gevecht tegen de windmolens van Amazon geboekstaafd

Iedereen die ooit in een boekhandel werkte, én iedereen die daarvan droomt, zal Dagboek van een boekverkoper aantrekkelijk vinden. De vormgeving van de paperback is goed getroffen; het universum van de boekwinkel op het kaft, met de verteller – de boekverkoper- enigszins nonchalant, met zijn handen in zijn zakken, in de deuropening. Een goede kans dat dit boek het aardig zal doen- maar is dat terecht?

Shaun Bythell runt de grootste tweedehands boekenzaak van Schotland, en presenteert ons zijn dagboek, waarin hij dagelijks schrijft, van 5 februari 2014 tot en met 4 februari 2015. De lezer wordt al op pagina 7 gewaarschuwd:

Uitbaters van boekwinkels worden vaak neergezet als kribbig, contactgestoord, misantropisch (….) Er zijn natuurlijk uitzonderingen; veel boekverkopers voldoen totaal niet aan dit plaatje. Ik helaas wel. Toch ben ik niet altijd zo geweest; volgens mij was ik voordat ik de winkel overnam best vriendelijk en makkelijk in de omgang. Dat ik nu zo’n chagrijn ben, komt door het niet-aflatende spervuur van domme vragen van klanten, de precaire financiële situatie van mijn zaak, de eindeloze discussies met mijn personeel en al die dodelijk vermoeiende zeikerds die altijd zo nodig een paar penny willen afdingen. Maar zou ik het anders willen? Nee.

Elke maand opent met een eigen intro, dat vergezeld gaat van een citaat uit George Orwells Bookshop Memories uit 1936. Elke beschrijving van een dag opent met het aantal online bestellingen en daarbij het aantal boeken dat ook daadwerkelijk gevonden is – niet zelden corresponderen deze aantallen niet- en eindigt met het ‘kastotaal’ en het aantal betalende klanten dat geteld is.

Is Bythell inderdaad een kribbig type, of is dit ironie? Al lezend worden we diep de dagelijkse gang van zaken in The Bookshop ingezogen; de hoeveelheid boeken die er staat uitgestald, de manieren van online bestellen, welk personeel werkt, wat voor klanten zich melden, hoe en waar boeken worden ingekocht, en wat er verder allemaal precies gebeurt. Het is in feite een vrij droge opsomming van feitelijkheden, waarbij het echter veelvuldig gaat om bizarre voorvallen. Medewerker Nicky werkt bijvoorbeeld in een zwart skipak in het winterseizoen, omdat ze het anders in de winkel te koud vindt. Ook neemt ze op vrijdag eten mee, dat ze uit de container achter een supermarkt haalt- lekkernijen die over datum of anderszins niet meer zo appetijtelijk zijn- waarmee vreetvrijdag wordt geïntroduceerd. Een stoet van onbeleefde en eigenaardige klanten trekt voorbij, het schijnt in Wigtown, Schotland, usance te zijn om te proberen af te dingen- of Shaun Bythell, die hier structureel bot op reageert, vindt deze voorvallen erg beschrijvenswaardig.

Is Bythell dan echt zo’n misantroop? Hij lijkt niet bijster veel sympathie te voelen voor zijn clientèle, en beschrijft hier en daar zijn ongeïnteresseerde en venijnige reacties op bezoekers, of momenten dat hij gewoon maar wegloopt bij een klant. Maar voor het overige rijst het vermoeden dat Shaun een beetje een watje is; zijn personeel komt niet op tijd en gedraagt zich vaak weinig professioneel, logées komen binnenwaaien om momenten dat dat hen uitkomt en zorgen er voortdurend voor dat Shaun over hun spullen struikelt. Jezelf presenteren als chroniqueur van zotte, onbenullige en feitelijke voorvallen toont niet zozeer mensenhaat, als wel humor. Humor en het ‘niet anders willen’, en plezier in het leven: Bythell gaat regelmatig fietsen, zwemmen of vissen in de prachtige omgeving, en ontvangt schrijvers, vrienden en organisatoren van een boekenfestival. Hij krijgt met regelmaat zijn vriendin op bezoek, heeft met drank overgoten etentjes en drinkt weleens een biertje met zijn eigenaardige personeel. Er is sprake van kameraadschap en gezelligheid.

Het echte venijn zit eigenlijk in de tirades tegen Amazon; de online gigant die het boekenvak langzaam maar zeker om zeep helpt. Shaun Bythell benadrukt keer op keer hoe de werkwijze van dit bedrijf de boekenmarkt verschraalt en uitholt. Daarmee krijgt ook het voortdurend opvoeren van domme, om korting zeurende klanten meer diepgang; Bythell voelt zich in feite uitgebuit wanneer zijn omgeving dat waar zijn handel voor staat, niet erkent en waardeert. Zonder dat nou zo nadrukkelijk te benoemen wordt toch duidelijk dat zijn handel een vak is, en dat hij handelt in opgediepte schatten. Iemand die zelfs het tweedehands voedsel uit de vuilcontainer accepteert omdat zijn medewerker zo trots is op wat zij gevonden heeft, laat ons vooral zien hoe ondankbaar wij eigenlijk zijn.

En is deze boekverkoper met de publicatie van dit boek óók een schrijver, die wellicht wat neerkijkt op klanten, op lezers- en wil niet elke lezer diep in zijn hart ook niet die onvergetelijke, unieke en briljante schrijver zijn – de Orwell van zijn tijd? Bythell weet het, door in alles de sul te blijven houdt hij zich staande in ironie. Zijn meest serieuze, misschien literaire zinnen komen op papier na het overlijden van een dierbare vriend – verder moet er gewoon gewerkt worden. Het is immers al moeilijk genoeg om het hoofd boven water te houden.

Om op de beginvraag terug te komen – of het terecht is als dit boek het goed doet- na lezing vraag je je toch heel even af of je een 352 pagina’s tellende reclamebrochure hebt zitten lezen. Een beetje wel, maar Shaun Bythell – wiens naam bijna net zo moeilijk te spellen is als Don Quichote- kiest een zeer creatieve weg in zijn gevecht tegen schraapzucht en Amazon. Het is hem met dit luchtig weglezende boek van harte vergeven. Dagboek van een boekverkoper biedt wat zorgeloze uurtjes leesplezier, want in The Bookshop heeft men nog nooit gehoord van een terroristische aanslag of andere geopolitieke ellende. Verder dan wat ageren tegen windmolens (!) en voor een onafhankelijk Schotland gaat het bewustzijn van de wereld buiten Wigtown niet. Niets aan de hand, lalala, en wie daar nog wat meer van wil na de laatste bladzijde verwijs ik naar het youtubefilmpje Readers Delight, waarvan het maken in het dagboek beschreven wordt: https://www.youtube.com/watch?v=n2caiU5Bu-k Niet alleen een prachtfilmpje omdat je een blik gegund wordt op de eindeloze hoeveelheid boeken in The Bookshop, maar ook om Nicky te zien, en Shaun- en ik zie dan wat onhandig en zorgeloos, sullig plezier. Iemand die zich laat verleiden tot zulke danspasjes kan nooit een echte misantroop zijn.

Agmar van Rijn

Shaun Bythell – Dagboek van een boekverkoper. Thomas Rap, Amsterdam. 352 blz. € 19,99.