Een poëtisch etmaal op het dak

Het gemis van een bruinkleurig tapijt, je vader die je niet meer uit de auto tilt maar naar de voordeur loopt, een tuin die kleiner is dan je verwachtte en een aflevering waar je geen zondag meer mee vult. Aan de hand van deze beelden weet het dichtersduo Kila & Babsie het voorbijgaan van de tijd treffend in woorden te vatten. Ze zijn afkomstig uit het gedicht dat zij schreven om hun nieuwste bundel Woorden temmen mee in te luiden, dat het thema ‘tijd en ruimte’ heeft meegekregen. Sinds 2005 vormen Kila van der Starre en Babette Zijlstra een duo dat zich onder andere bezighoudt met performance poëzie. Niet zonder succes, want hun ‘stereopoëzie’ – waarbij ze afwisselend en door elkaar heen voordragen- is dikwijls bekroond met de jury- of publieksprijs bij poetryslams in Nederland en Vlaanderen. Hun debuutbundel in 2009 kreeg dan ook de benaming ‘Stereo’ mee en verscheen met bijbehorende cd. Woorden temmen is hun nieuwste bundel, waarin ze de lezer voor 24 uur aan poëzieplezier verschaffen. De bundel bestaat namelijk uit een selectie van hun favoriete gedichten, waarbij er voor ieder uur van de dag een gedicht is gekozen. Het resultaat mag er zijn: je kunt Martijn Teerlinck lezen in je halfslaap om 3 uur ’s nachts, en Rutger Kopland onder een appelboom bij het vallen van de avond.

Kila en Babsie willen hun enthousiasme over poëzie delen en het toegankelijk maken voor een breed publiek. Geen eenvoudige exercitie, maar ze zijn erin geslaagd. Woorden temmen is namelijk niet zomaar een bloemlezing, maar gaat ook een interactie aan met de lezer. Gedichten worden niet enkel eenvoudig uitgelegd op thematiek en stijl, maar het duo biedt ook originele opdrachten om het gedicht als het ware te beleven. Door het toegankelijke taalgebruik, de heldere en korte analyse van het gedicht zelf en enthousiasmerende opdrachten, kan de bundel bijvoorbeeld prima dienen als lesmateriaal voor het voortgezet onderwijs. Toch is het te kort door de bocht om de bundel weg te zetten als een ‘poëzie doe-boek’ op instapniveau voor enkel de jeugd. Woorden temmen heeft namelijk meer te bieden.

Zo opent het dichterlijke etmaal ijzersterk om 1 uur ’s nachts op het dak van een huis. Het eerste gedicht is dan ook ‘De idioot op het dak’ van Tjitske Jansen. Het beschrijft de gekte waar liefdesverdriet een mens toe kan brengen, zoals op het dak een ex-geliefde klimmen. Kila en Babsie bieden hun persoonlijke ervaring van het gedicht, voorzien van een korte verdieping over de werking van poëzie en het bijbehorende begrippenkader. Een groter deel wordt echter ingenomen door de categorieën ‘lees’, ‘denk’, ‘doe’ en ‘schrijf’. Aan de hand hiervan neemt het duo de lezer mee het dak op, waar je immers het beste zicht hebt. Als lezer word je geïnstrueerd het gedicht te lezen op zinsbouw en op inhoud, maar belangrijker nog: je wordt aangespoord je in te leven in het personage op het dak, door een beschrijving te maken van jouw meest gênante momenten. Aan het eind van de analyse heeft het duo dan ook een veld vrijgelaten onder het kopje ‘Mijn grappige bekentenis’, om deze beschamende momenten zelf te kunnen vereeuwigen in een gedicht.

Maar de bundel bestaat niet enkel uit een aaneenschakeling van opdrachten die inspelen op het humoristische karakter van een gedicht. Zo voert het duo Koplands ‘Onder de appelboom’ op, dat bestaat uit een idyllische beschrijving van een warme zomeravond. Het duo spoort de lezer aan om dieper in te gaan op deze sfeer:

De sfeer in het gedicht is niet alleen maar heel gelukkig. Er lijkt ook iets een beetje mis te zijn. Voel jij dat ook tijdens het lezen? Waar komt dat door? Wat doet je precies vermoeden dat er iets niet helemaal in orde is? Zie je dat het begin en het eind van dit gedicht op elkaar lijken? Welke dingen komen terug?

Deze eerste leesopdracht belicht direct het ongemak dat in het gedicht verscholen zit. Onder de oppervlakte van een idyllisch plaatje over een zomeravond zit een melancholische laag verscholen. Op deze manier gaan Kila en Babsie het niet uit de weg een beroep te doen op de fijngevoeligheid van de lezer. Het knappe van deze bundel is dan ook dat het dichtersduo de drempel van poëzie weet te verlagen, zonder daarmee afbreuk te doen aan de inhoudelijke kwaliteit van een gedicht. Maar het omgekeerde is ook het geval: Een ogenschijnlijk simpel kinderversje als ‘Ik ben lekker stout’ van Annie M.G. Schmidt dient om uit te weiden over de grenzen van poëzie.

Poëzie is heel veel dingen tegelijk: zowel humoristisch als ernstig, zowel abstract en fijngevoelig als simpel. Kila en Babsie weten moeiteloos te schakelen tussen poëtische genres en tussen het aanspreken van de beginnende en een meer ervaren lezer, en daarin zit de kracht van Woorden temmen. Zo maken ze poëzie toegankelijk voor een breed publiek: niet doordat ze een versimpelde voorstelling van poëzie geven, maar doordat ze het niet schuwen om een helder handvat te bieden om de lezer de subtiliteiten van poëzie te laten ervaren. Het blijkt dat niet enkel de aflevering uit je jeugd sneller voorbij is dan je dacht: voor je er erg in hebt zijn de 24 uur voorbij. Waren het er maar 168, want het had gerust een week mogen duren.

Tara Neplenbroek

Kila&Babsie – Woorden temmen. grange fontaine. 72 blz. € 19,95.