Het leven is een brood om in te bijten

In Thomas Eyskens omvangrijke biografie over Herman De Coninck Toen met een lijst van nu errond is de dichter, journalist en literaire criticus zelf het meest aan het woord. Ervaringen en gebeurtenissen uit De Conincks leven waren vaak aanknopingspunten voor zijn werk en brieven waaruit dan ook rijkelijk geciteerd wordt door Eyskens. Er verscheen al eerder een boek over het leven van de Coninck. Zijn derde vrouw Kristien Hemmerechts publiceerde anderhalf jaar na zijn onverwachte dood Taal zonder mij waarin ze verslag doet van haar leven met en na haar man. Twintig jaar na De Conincks dood komt Eyskens met deze biografie dat een liefdevol portret vormt van het leven van Vlaanderens meest geliefde dichter.

Op 21 februari 1944 werd Herman de Coninck geboren. Hij was het eerste kind van Leontina Deron en Frans De Coninck. De tekst op zijn geboortekaartje luidt: ‘(…) Zoo is de liefde voor ons kind/ Dat beiden ons weer bindt.’ Waarom het huwelijk van zijn ouders niet over rozen ging ontdekte Hermans zusje Magda pas veel later. Zijn vader was meerdere malen veroordeeld wegens pedofilie en verdween soms enige tijd om een straf uit te zitten. De Coninck zelf had enkel vermoedens hierover en heeft tot en met zijn dood niet geweten waarom zijn vader zijn beroep als onderwijzer niet meer mocht uitvoeren. Hierdoor waren De Conincks ouders gedwongen een boekhandel over te nemen in Mechelen en verhuisde het hele gezin naar de bovenverdieping.

Tot zijn studietijd zou De Coninck in Mechelen blijven wonen. Hier begon ook zijn liefde voor de taal: De Coninck ontsnapte aan Leontina’s streng katholieke opvoeding door stapels boeken te verslinden. Ondanks dat zijn moeder streng controleerde wat er gelezen werd hadden Herman en Magda manieren om toch hun handen te leggen op ‘verboden lectuur’.

’s Middags stelden ze wel eens voor om de winkel over te nemen, zodat moeder kon rusten. De ideale gelegenheid om Cremer te lezen! Het boek werd geregeld besteld en zo konden ze het stukje bij beetje uitlezen.

Dat De Coninck na zijn middelbare school Germaanse filologie ging studeren en schrijver wilde worden was dan ook geen opmerkelijke keuze.

De Conincks studietijd in Leuven was een vormende periode voor zijn schrijverschap: hij begon te schrijven voor Germania en later Universtitas, ontdekte de meisjes en begon serieus gedichten naar tijdschriften te sturen. In zijn laatste jaar aan de universiteit overleed zijn vader onverwacht. De Coninck was thuis om te leren voor zijn examens en zag zijn vader sterven aan een hersenbloeding. Dit maakte diepe indruk op hem. Vele jaren later verscheen een cyclus gedichten over de dood van zijn vader in de bundel Schoolslag. Zijn eerste bundel De lenige liefde verscheen in 1969, De Coninck was toen werkzaam als onderwijzer. De bundel was een schot in de roos: het werd meermalen herdrukt en ontving lovende kritieken in Vlaanderen. In datzelfde jaar trouwde De Coninck met An Sommers waarna hij al snel de overstap naar de journalistiek maakte door bij HUMO aan de slag te gaan.

De onverwachte dood van zijn eerste vrouw zorgde ervoor dat De Coninck plotsklaps weduwnaar en alleenstaande vader van zijn zoon Thomas werd. Hij schreef er meerdere gedichten over, waaronder het bekende ‘Verjaardagsvers’ dat Eyskens in zijn geheel opnam in de biografie. Vier jaar na de dood van zijn eerste vrouw ontmoette De Coninck Lieve, met wie hij trouwde en zijn dochter Laura verwekte. Zijn tweede bundel Zolang er sneeuw ligt kwam uit in 1975 en bevatte zowel gedicht over de dood van An als liefdespoëzie over Lieve. Achteraf had Herman spijt dat hij het verleden en heden in één cyclus bijeengebracht had.

‘Ze gaan over grosso modo twee vrouwen. Ik heb die bij mekaar gebracht, had het misschien beter niet gedaan.’

Alhoewel De Coninck nu vooral bekendheid geniet als dichter schenkt Eyskens ook veel aandacht aan zijn journalistieke carrière. Na zijn vertrek bij HUMO verscheen in 1984 het Nieuw Wereldtijdschrift waarvan De Coninck hoofdredacteur werd. Minder dan een jaar daarna verliet Lieve hem waardoor zijn leven opnieuw drastisch veranderde.

https://www.youtube.com/watch?v=18yiiB3h4bc

Naast poëziebundels publiceerde De Coninck meerdere essaybundels en reisverhalen. Die laatste verschenen nadat hij zijn derde vrouw, de bekende schrijfster Kristien Hemmerechts, ontmoette. Met haar begon een nieuw leven en reisde hij naar Amerika en Zuid-Afrika. In 1997 zeeg De Coninck plotseling ineen op de straat in Lissabon, op weg naar een literair symposium. Hij overleed in de armen van Anna Enquist aan een hartaanval. De dood kwam onverwacht, juist op het moment dat De Coninck drukker was dan ooit.

De stilte die daarop volgde is aangrijpend nadat je 500 pagina’s lang hebt meegeleefd met de dichter en zijn familie en vrienden. Eyskens laat het op je inwerken, maar wijst direct op de troost van De Conincks erfenis: de vele gedichten van hem in het landschap van Vlaanderen, de Herman de Coninckprijs die jaarlijks wordt uitgereikt en het standbeeld in de Zoo van Antwerpen, uitkijkend op de flamingo’s waar hij zo vaak over dichtte.

Hier en daar ontbreekt de stem van Eyskens zelf. De vele citaten maken het boek vlot, maar af en toe had een kritische noot of een overkoepelende opmerking niet misstaan. Tussen de regels door wordt ook De Conincks donkere kant zichtbaar, maar je moet er zelf naar zoeken in de vele citaten die Eyskens aanlevert. Zo kon De Coninck bijvoorbeeld scherpe brieven sturen aan beginnende dichters zonder talent of ruzie maken op de redactie met collega’s. Toch is Toen met een lijst van nu errond een indrukwekkende biografie. Aan de hand van De Conincks carrière en vrouwen weet Eyskens een levendig en complex beeld te geven van Vlaanderens meest geliefde dichter. Zijn worstelingen in het gezinsleven, maar ook de uitdagingen die zijn loopbaan met zich meebracht worden met evenveel liefde en aandacht beschreven.

Eyskens vuistdikke biografie over De Coninck staat vol kleine anekdotes over Herman. Zoals hij hoe een postzegel bijsloot bij zijn gedichten in de hoop een antwoord te ontvangen. Ondanks sommige teleurstellingen in zijn literaire carrière, zo ontving hij bij leven nooit de Staatsprijs en sloegen zijn gedichten niet aan in Nederland, kunnen we twintig jaar na zijn dood vaststellen dat het hem wel degelijk gelukt is antwoord te krijgen op zijn werk. Deze biografie is het bewijs daarvan.

Kinha de Almeida Guimarães

Thomas Eyskens – Toen met een lijst van nu errond: Herman de Coninck Biografie. De Arbeiderspers, Amsterdam. 592 blz. € 34,99.