De liefde van achteren naar voren

Wie haar roman Meander nog niet heeft, moet hem nu kopen — je krijgt er dan nóg een De Loo bij, de speciaal voor de Boekenweek geschreven novelle Het rookoffer.

Het Boekenweekgeschenk 1987 past in de traditie die de CPNB een paar jaar geleden, na de faliekante mislukking van het boekje van Wim Kan, startte met De ortolaan van Maarten ’t Hart en voortzette met Sombermans actie van Remco Campert en De glazen brug van Marga Minco.

Er is één opvallend onderscheid: waar ’t Hart, Campert en Minco gevestigde namen zijn, was Tessa de Loo op het moment dat haar werd gevraagd om het geschenk te schrijven de auteur van slechts één, zij het zeer succesvolle verhalenbundel: De meisjes van de suikerwerkfabriek.

Eind vorig jaar verstevigde de schrijfster haar positie met de magistrale, 277 bladzijden dikke roman Meander. Zij bewees dat ze ook het schrijven op de lange baan beheerst. Het boek over een alternatieve leefgemeenschap tekent de sfeer van de jaren zeventig op mirakelse wijze. Ontvlucht aan het kapitalisme, vervuld van idealen, geeft men zich onder de geestelijke leiding van Jesse over aan een utopie. Net als in de ‘echte’ maatschappij, die men afwijst, zijn het tenslotte structuren, meestal onzichtbare, die aan alle dromen een einde maken.

Jesses ideeën worden aanvankelijk niet zonder sympathie beschreven, maar allengs maakt Tessa de Loo op subtiele wijze duidelijk dat het ‘verlichte’ dat hem tot leider maakte niet veel anders is dan vermomde machtswellust, niet eens vanuit een zekere slechtheid maar juist vanuit een voor anderen soms ondraaglijke goedheid.

Als het niet allemaal gaat zoals Jesse het zich voorstelde, wordt de leider een lijder. Wat dat betreft lijkt zijn naam trouwens wel erg veel op die van die andere profeet die tweeduizend jaar geleden het beste met de mensen voor had.

Ook in Het rookoffer komt een leermeester voor: een lerares Frans in dit geval. Ook in deze 92 bladzijden tellende novelle is het de leermeester, de lerares dus, die tenslotte alleen overblijft.

Leerling Guido Maenhout is de briljante leerling op wie Barbara Rozemeyer, de lerares, hopeloos verliefd wordt. Zij is twee keer zo oud als hij, getrouwd geweest maar echte liefde heeft ze nooit gekend. De verhouding tussen lerares en leerling wordt bekend en Barbara moet boeten. In de lerarenvergadering wordt zij verklikt door haar collega die een oogje op haar heeft.

Zij wordt ook op een andere manier verraden, namelijk door Guido die haar begint te ontwijken. Net als Jesse wordt zij op het laatst door iedereen in de steek gelaten. Op het laatst heb ik met opzet gecursiveerd, omdat Tessa de Loo haar verhaal van achteren naar voren vertelt. Het eerste wat de lezer leert is dat Barbara in de steek gelaten is. 

Ik heb het niet geprobeerd, maar het moet mogelijk zijn om het boek ook in omgekeerde volgorde te lezen, dat wil zeggen: het laatste hoofdstuk het eerst, dan het voorlaatste etc. Door de toegepaste techniek, het in stukjes hakken van de chronologie en het omkeren daarvan, bouwt de schrijfster een

bepaalde spanning in die waarschijnlijk zou hebben ontbroken als het verhaal van begin tot einde werd verteld.

Je weet nu dat er iets is gebeurd, maar wat precies wordt pas mondjesmaat onthuld. Daardoor ontstijgt Het rookoffer aan het rechtlijnige tragische liefdesverhaal waarin iemand verliefd wordt op iemand, de liefde tussen twee iemanden opbloeit en tenslotte verschraalt omdat de ene iemand niet meer van de andere iemand houdt. Hier vraag je je steeds af: waarom, wat is er dan precies gebeurd?

Tussendoor refereert Tessa de Loo telkens aan de Franse schrijfster Colette, van wie met name de roman Chéri, ook al met een tragische liefde als onderwerp, wordt aangehaald. Daarmee geeft De Loo toe dat het thema niet

geheel nieuw is, en tegelijkertijd plaatst ze haar novelle in een literair-historisch kader. Met Het rookoffer laat De Loo, inmiddels met Meander tot hetzelfde formaat gegroeid als ’t Hart, Campert en Minco, zien dat een thema zo oud als de mensheid, mits sprankelend behandeld, een van de beste Boekenweekgeschenken van de laatste jaren kan opleveren.

Frank van Dijl

Tessa de Loo – Het rookoffer. Boekenweekgeschenk 1987.

Tessa de Loo – Meander. De Arbeiderspers.

Deze recensie werd eerder gepubliceerd in Het Vrije Volk van 21 maart 1987.