De muur, de FDJ maar vooral veel pingpong

De omslagillustratie en de ondertitel van Kinderland laten er geen misverstand over bestaan: deze grafische novelle gaat over opgroeien in de voormalige DDR, en speelt dus in ieder geval voor de val van de muur in 1989. Sterker, het verhaal speelt exact in dat jaar en zodra de lezer dat weet, zet het alle verhaallijnen, uitspraken en scènes in een ander daglicht. Wij weten het al: weldra zullen de Ossies, onder wie de elfjarige Mirco Watzke en hoofdpersoon van deze geschiedenis, de muur afbreken en de grenzen slechten. Kinderland geeft dus feitelijk een verslag van de laatste dagen van de Duitse Democratische Republiek.

Maar wie denkt dat het over het verval en de oproer gaat, heeft het mis. Kinderland is de geschiedenis van een voorbeeldig brildragend mannetje, dat gewoon naar school gaat en niets liever wil dan erbij te horen. Hij wil stoer zijn, eigenlijk gewoon zijn als alle andere jongens. Maar vooral wil hij de beste worden in tafeltennis, het spel dat iedere dag op het schoolplein wordt gespeeld. Niet als een spelletje tussen twee pingpongers, maar met een groep cirkelend rond de tafel. Dat is de dagelijkse realiteit van Kinderland, tenminste van het kinderland van Mirco.

Toch ziet de lezer meer gebeuren; zaken die niet voor Mirco bedoeld zijn, zoals de gesprekken van zijn ouders met hun vrienden. Er ‘verdwijnen’ wel eens mensen, onder wie een meisje in de klas van Mirco. Zij is met haar ouders gevlucht naar de Bondsrepubliek, of zoals de juf het in de klas duidelijk maakt: zij en haar ouders zijn bezweken onder de goedkope verlokkingen van het Westen. ‘Het ontbrak hen hier aan niets en toch gingen ze weg. We hoeven geen traan om ze te laten.’

Het zijn dat soort scènes die de situatie eventjes op scherp zetten. Later zien we Mirco nog bij de Freie Deutsche Jugend marcheren, maar dat is eerder aandoenlijk dan opgelegd geëngageerd. Mirco heeft het er ook niet bepaald moeilijk mee: voor hem is de realiteit die van het tafeltennistoernooi dat eraan zit te komen en waar hij zich voor inzet.

In zijn lievige, aandoenlijke stijl tekent Mawil een jongetjesleven dat eigenlijk nog te jong is om de impact van de nakende gebeurtenissen op waarde te schatten. Hij heeft zelfs werkelijk geen idee. Dat gegeven maakt het verhaal toch iets minder gelaagd dan je zou vermoeden: oké, we staan aan de vooravond van de Wende, maar Mirco en zijn vriendjes hebben heel andere sores aan hun hoofd. Had het verhaal vijf jaar eerder kunnen spelen? Ja, al hadden we dan wel de laatste dertig leuke pagina’s gemist: vanaf het moment dat er op de radio wordt gemeld dat er toestanden aan de grens zijn, gaat de boel op hol.

Is het een gemiste kans dat de aanloop naar val van de muur niet meer in het verhaal is verwerkt? Een beetje wel, het zou mooi zijn geweest als de ouders al wat meer hadden geweten, dat er al iets had gegonsd. Het hele idee van het leven aan de andere kant is al wel vaker beschreven en vertoond, bijvoorbeeld in de hilarische film Goodbye Lenin. Mawil had als ervaringsdeskundige kunnen vertellen hoe het toen en daar was. Aan de andere kant: misschien heeft hij dat ook wel exact gedaan en was het voor een jongetje van elf precies dat wat we in Kinderland kunnen lezen. In dat opzicht is het een frappante ontdekking dat Mawil alle figuren wat gedrongen en klein tekent, vergelijkbaar met het perspectief van een vroegtiener.

Wellicht is Mawil (pseudoniem van Markus Witzel) heel dicht bij de gebeurtenissen en herinneringen uit zijn eigen leven gebleven: niet toevallig hebben zowel auteur als Mirco dezelfde initialen. Kinderland is daarmee geen kroniek van de laatste dagen van de DDR, maar een prille Bildungsroman. Hoewel Mirco en zijn beste vriend best nog even jong mogen zijn, sluit het verhaal af met de verzuchting dat de flauwekul nu eens voorbij moet zijn: jullie zijn toch geen kinderen meer?

Kinderland is het eerste album van Mawil dat in het Nederlands verschijnt. Hoog tijd om snel zijn Wir können ja Freunde bleiben en vooral Die Band te vertalen. Die laatste titel is een geweldig verhaal over een groep jongens die tegen beter weten in hun heil zoeken in de popmuziek, zoals zoveel. Net zo overtuigend en leuk als Kinderland.

Stefan Nieuwenhuis

Mawil – Kinderland, Een jeugd in de schaduw van de muur. Soul Food Comics. 296 blz, hardcover. € 27,50.