Welke boodschap geven wij onze Jasons en Medea’s?

Terwijl de geesteswetenschappen het moeilijk hebben om hun deuren open te houden, bepleit de Italiaanse Andrea Marcolongo vurig waarom we lering zouden moeten trekken uit geschriften uit de klassieke oudheid en dan met name uit het Oud-Grieks. In haar debuut De geniale taal dompelt ze ons onder in die denkwereld met veel citaten uit werken van Plato, Sophocles, Homerus en Herodotus. De grondgedachte van het boekje is echter geen pleidooi om allemaal Oud-Grieks te gaan leren (ook al kreeg deze oud-gymnasiaste wel direct weer zin in wat lesjes vertalen door haar inzichtelijke passages over de kracht van de studie van de etymologie). Marcolongo hoopt vooral over te brengen hoe belangrijk passie en liefde zijn. Als je ergens echt van houdt, kun je jezelf ontdekken. In haar tweede boek gaat ze op die ingeslagen weg verder. Ze neemt de eeuwenoude mythe van Jason en de Argonauten als uitgangspunt om ons een spiegel voor te houden over de competitieve tijd waarin we leven en waarin enkel excelleren lijkt te tellen.

Jason is een onervaren jongeman als hij met zijn beste vrienden de zee opgaat om het legendarische Gulden Vlies te bemachtigen bij de koning van Kolchis. Ze stappen vol bravoure aan boord, onwetend van de gevaren die ze zullen moeten trotseren. Na aankomst moet Jason een schier onmogelijke krachtproef afleggen voor de koning. Het lukt hem dankzij de liefde van Medea, de dochter van de koning, om die te volbrengen. Medea besluit alles op het spel te zetten door met hem mee terug te varen naar Griekenland.

Marcolongo baseert haar verhaal enkel op de versie van Apollonius van Rhodos en niet op Euripides’ tragedie waarin Medea verlaten wordt door Jason en haar kinderen vermoordt. Wel doorspekt ze haar verhaal met etymologische verklaringen, elementen uit klassieke werken en op verrassende moderne werken zoals op het Engelse boekje How to abandon ship, een handleiding uit 1942 over wat je moet doen om een schipbreuk te voorkomen.

De heldenmaat bevat vooral adviezen: over wat ons als mens te doen staat, over hoe wij de zee op moeten gaan om onszelf te ontdekken, over hoe we de hoge golven kunnen trotseren die ons te wachten staan als we eenmaal de zee opgaan, maar vooral over hoe we moeten durven falen. Jason leed met zijn makkers schipbreuk. Hij was feilbaar, maar dat herinneren we ons niet. Als we aan zijn verhaal denken, denken we aan een held, aan iemand van bovenmenselijke proporties die perfect was. Maar voor de oude Grieken hoorde falen bij een queeste, het was er een onlosmakelijk onderdeel van. Zonder vallen geen opstaan. Ook schaamden ze zich niet als ze faalden:

Voor de Grieken was een held iemand die naar zichzelf kon luisteren, zichzelf in de wereld kon kiezen en de beproeving kon aannemen die van elk mens werd verlangd: zichzelf nooit verraden. Overwinningen en nederlagen zijn absoluut niet de maatstaf voor heldenmoed: al millennia is een held iemand die over zijn eigen leven beslist, zijn maat zal altijd groot zijn omdat het die van zijn geluk is. En als Plato in zijn Theaetus schreef dat ‘denken een handeling is van de ziel die met zichzelf praat’, is de typische Griekse revolutie dat we het woord weer moeten richten tot hetgeen we te vaak het zwijgen opleggen. Met ons binnenste praten om te kunnen kiezen, van onszelf houden zoals we zijn in onze innerlijke puurheid.

In sommige hoofdstukken komt wat al te veel psychologische prietpraat voor (zoals in de laatste regel van bovenstaand citaat) en ook de moraal van het verhaal komt erg nadrukkelijk terug in ieder hoofdstuk. Het neemt echter niet weg dat Marcolongo ons vanuit een verfrissende invalshoek laat reflecteren op de maatschappij die we voorstaan. Welke boodschap geven wij onze Jasons en Medea’s? Mogen ze falen om daarvan te leren? Als het antwoord ja is, dan moeten we ons op korte termijn bezinnen op het leenstelsel en het bindend studieadvies, want legio studenten krijgen nu jaarlijks de boodschap dat ze niet voldoen omdat ze niet zestig van de zestig studiepunten hebben behaald (EUR) en dat ze dus iets anders moeten gaan studeren. Je reinste kapitaalvernietiging, want je brengt niet alleen passies om zeep bij studenten die bewust voor een bepaalde studie kozen, maar we hebben ze ook nog eens opgezadeld met een schuld van 12.000 voor dat ene jaar. En dat alles in dat eerste jaar waarin je ook op eigen benen leert staan. Wat een last leggen we op die veel te jonge schouders! Ik schaam me de oren van mijn kop dat we jongeren niet langer de mogelijkheid geven om te falen, dat we hen niet helpen op hun weerbarstige tocht naar een gelukkig, volwassen leven.

Miriam Piters

Andrea Marcolongo – De heldenmaat. De mythe van de Argonauten en de moed om lief te hebben. Vertaald door Miriam Bunnik en Mara Schepers. Wereldbibliotheek, Amsterdam. 208 blz. € 22,99.

(Afbeelding: Antonio Tempesta – Jason doet de draak inslapen. Via Rijksmuseum, publiek domein.)