De kunst van het suggereren

Nadat uitgeverij Nobelman eerst Sam Shepards (1943 – 2017) laatste prozatekst, Bespieder van de eerste persoon, in vertaling uitbracht, volgt nu zijn voorlaatste, de fascinerende roman The One Inside|Die Vanbinnen. Auteur van talloze toneelstukken en filmscenario’s, regisseur, cineast, succesvol (film-)acteur in onder meer de rol van Chuck Yeager, befaamd testpiloot, in The Right Stuff, schrijver van romans en verhalen, drummer in een rockband en op de banjo begeleider van Patti Smith: Shepard kon het allemaal en goed bovendien.

Een toneelstuk of film moet niet vertellen maar tonen: wat je ziet en hoort moet genoeg suggestieve kracht bezitten om tot vertelling te worden en tot interpretatie te dwingen. Dat beginsel paste Shepard ook toe in de roman Die Vanbinnen. In veelal korte scènes geeft hij in een stijl zonder enige opsmuk herinneringen en zorgelijke gedachten weer van de ik-figuur, een oude man. Herinneringen aan zijn jeugd en aan zijn carrière als filmheld en zorgelijke gedachten aan de jonge vrouw met wie hij een onduidelijke relatie heeft of had en die van plan is al haar gesprekken met hem te boekstaven. Soms haalt hij werkelijkheid en filmscènes door elkaar, misschien omdat in zijn halfslaap dromen het stuur van zijn bewustzijn overnemen.

Zijn jeugdherinneringen draaien als elektronen om een kern, die Felicity heet. Felicity was een meisje van amper vijftien, met wie zijn vader een schaamteloze, want niet voor de blikken van zijn dertien-, veertienjarige zoon verborgen gehouden, heftige erotische relatie onderhield. Wilde de zoon met Felicity wat zijn vader en zij deden? Natuurlijk. En natuurlijk heeft ze dat gemerkt, hoezeer hij ook probeerde dat niet te laten merken. Nu, ruim vijftig jaar later, kan hij zich heel goed herinneren hoe ze zich ineens over hem heen vlijde, gewoon op de vloer van het huis, en hij een uitzinnige vrijpartij met haar beleefde, maar van wat daar direct aan voorafging weet hij niets meer. Kort daarna verdwijnt ze, een verdwijning met een tragische afloop. Ook zijn vader verdwijnt, bang gearresteerd te worden wegens ontucht met een minderjarige.

Is hij Felicity tegen beter weten in blijven zoeken, hopend haar te herkennen in een van de meisjes die als groupies rondhingen op de feesten van de filmsterren? Misschien, maar drugs en alcohol hebben te veel mist in zijn geheugen opgetrokken. Eenmaal acteur op leeftijd, met bijpassende rollen, kopieert hij zijn vader, zich niet bekommerend om sarcastische grappen achter zijn rug om over jonge meisjes en veertig jaar oudere acteurs die moeite hebben hun tekst te onthouden. Overigens houdt de ik er een eenvoudige opvatting over acteren voor de film op na: niks method-acting, niet in de huid van je personage proberen te kruipen, maar gewoon jezelf zijn en je regels zo opzeggen dat ze lijken te horen bij wat de scène moet uitdrukken. De rest is goed voor de lens staan en geen fouten maken in je kleding en je opmaak.

Met Die Vanbinnen heb je een roman in handen die bestaat uit anekdotische scènes die zonder in- of uitleiding worden weergegeven, die heen en weer springen in de tijd en waarvan niet altijd duidelijk is of de ik werkelijkheid en filmrollen uit elkaar weet te houden. Lastig, zo’n tekst? Zeker, maar neem dat als aanprijzing. De suggestieve kracht van Die vanbinnen is onontkoombaar, roept existentiële vragen op en dwingt tot interpretatie en herinterpretatie.

Hans van der Heijde

Sam Shepard – The One Inside | Die Vanbinnen. Voorwoord: Patti Smith. Vertaald door Gerrit Brand. Nobelman, Groningen. 203 blz. € 22,95.