Veilig voor zolang het duurt

Eerder dit jaar verscheen Dorp van Gilles van der Loo waarin een ijsvogel de verteller was bij een weduwnaar die bij toeval de zorg voor een moeder met kind op zich krijgt. In De gelijktijdigheid der dingen van Frouke Arns vertelt een sneeuwuil een deel van het verhaal van de weduwe Helena die bij toeval de Syrische vluchteling Nizar onder haar hoede krijgt. Over gelijktijdigheid gesproken.

De jonge Nizar heeft een bizarre vluchtroute uit Damascus genomen en is via Moermansk het uiterste puntje van Noorwegen binnengefietst. Lopend is verboden, met de auto ook, maar op een fiets mag je de grens gewoon over volgens een maas in de wet. Dat lukt Nizar in een ijskoude nacht. Bij het huis van de oude Helena valt hij uitgeput neer.

Arns beschrijft vervolgens de historie van Helena, die als kind is opgegroeid in Silezië en die met haar moeder en zus aan het eind van de oorlog werden verdreven en als outcasts in Duitsland werden opgevangen. Pas in 1958 vlucht Helena, samen met zeeman Leif, de liefde van haar leven, naar het dorp van zijn jeugd in Noorwegen. De parallellen tussen beide vluchtelingen worden gaandeweg het boek duidelijk. De ontbrekende stukjes worden ingevuld door de sneeuwuil die er zo af en toe een landschapsbeschrijving of geschiedenisles aan toevoegt. Het is een wat betweterige sneeuwuil.

De vraag is of de sneeuwuil zoveel toevoegt. Het verhaal springt duidelijk heen en weer tussen heden en verleden, Helena en Nizar (en af en toe een ander). Arns wil sowieso soms iets te veel uitleggen. In een brief van zus Gretchen die in Duitsland is achtergebleven aan Helena staat: ‘Inmiddels ben ik al een paar keer terug geweest naar Silezië, of beter gezegd naar het grondgebied dat vroeger die naam droeg, tegenwoordig is het natuurlijk Polen.’ Zou Helena daar nog niet van op de hoogte zijn?

Arns is op haar sterkst als ze de verledens van Helena en Nizar beschrijft, hoe ze vastzitten aan hun herinneringen. De roman beschrijft maar een paar dagen in het heden van de twee hoofdpersonen, maar we komen wel hun hele leven te weten: hun jeugd, hun liefdes, hun trauma’s, hun doden. Buiten ligt er verse sneeuw die alle sporen heeft uitgewist ‘als een schone lei’. Daar laten Helena en Nizar zich ruggelings in vallen in een mooie eindscène. Veilig voor zolang het duurt.

Coen Peppelenbos

Frouke Arns – De gelijktijdigheid der dingen. De Arbeiderspers, Amsterdam / Antwerpen. 232 blz. € 20.

Deze recensie verscheen eerder in de Leeuwarder Courant en het Dagblad van het Noorden op 17 december 2021.

Lees ook de recensie van André Keikes over dit boek.