Een tragische held of profeet

Dat er nog een brievenboek van Gerard Reve op zou duiken is voor de liefhebbers van de in 2006 overleden schrijver fijn nieuws. Je hoopt dat er volgend jaar, als het 100 jaar geleden is dat de schrijver geboren werd, meer onontdekt werk op de markt komt. Reve had tijdens zijn leven al enorm veel brievenboeken gepubliceerd. Op den duur kwam er wel wat sleet op de brieven omdat hij naar diverse adressanten dezelfde anekdotes verstuurde in vrijwel identieke bewoordingen.

In Zeer Fijne Boy, de brieven die Reve schreef aan televisiemaker Jef Rademakers is dat niet anders. De 19 brieven zijn voornamelijk kattebelletjes over de programma’s die de twee maakten. Het interessants is nog een idee voor een programma dat niet door ging. Zo had Rademakers Reve willen interviewen tijdens de verhuizing van Frankrijk naar België. Reve is meer bezig met zijn uiterlijk, zo wil hij schoenen ‘met nogal hoge maar nog net niet nichterige hakken.’

Slechts af en toe ging Reve er echt voor zitten om een wat langere brief te schrijven. De Vlaamse uitgeverij Borgerhoff & Lamberigts (weduwnaar Joop Schafthuizen maakt met de Nederlandse uitgeverijen vooral ruzie) heeft een mooie, gebonden uitgave gemaakt van de brieven. Als je van de 112 bladzijden het woord vooraf van de uitgever, de inleiding van Jef Rademakers, het nawoord van Mathias Danneels (eerste zin: ‘Ik leerde Jef Rademakers beter kennen toen ik een van de vaste researchers voor de Vlaamse versie van zijn televisieformat Klasgenoten werd.’) plus het nawoord van Christophe Vekeman die dit werk ‘een godsgeschenk’ noemt eraf haalt, dan houd je nog zo’n zeventig bladzijden over. Als je daarvan ook nog de inleidingen op de brieven, de pagina’s met foto’s en reproducties van het handschrift van Reve niet meerekent dan blijven er zo’n dikke veertig bladzijden authentieke tekst van Reve over. Het godsgeschenk zit verpakt in wel heel veel cadeaupapier.

Jef Rademakers maakte met Reve een programma over katholieke bedevaartsplaatsen en zorgde ervoor dat de schrijver in een aflevering van Klasgenoten kwam. Dat presentator Koos Postema in de inleiding het woord ‘racist’ gebruikte, schoot Reve in het verkeerde keelgat. Hij heeft een alternatieve tekst bedacht:

Hij is vaak een Godslateraar, pornograaph’ etc. ‘genoemd, maar anderen zien in hem een tragische held of profeet… In ieder geval is hij, door zijn duizelingwekkend grote talent, Neerlands grootste en vooral door vrouwen meest gelezen schrijver.

Die alternatieve versie werd niet gebruikt. Het woord racist werd vervangen door ‘door sommigen verketterd’.

Rademakers is kritiekloos in zijn bewondering voor de schrijver. Jef Rademakers spreekt Reve voor het eerst in 1983 als hij redactielid is bij de Alles is Anders Show van Aad van den Heuvel. De schrijver wordt daar uitgenodigd omdat hij in Het Parool nogal stevige zaken had gezegd tegen interviewer Boudewijn Büch. Het Parool over Reve die zich verdedigde in de uitzending:

‘Ik ben geen fascist. Ik ben het nooit geweest en ik zal het nooit worden. Ik ben ook geen racist, daar ben ik te intelligent voor. Alleen hele domme mensen zijn racist. De schrijver gaf toe, dat hij misschien wel wat voorzichtiger had kunnen zijn in zijn uitlatingen over concentratiekampen en het doodknuppelen van mensen.

Rademakers schetst zijn voormalige collega’s als bange progressievelingen en zichzelf als iemand die de ironie van Reve echt snapte.

Het is niet dat ik het in alles met hem eens was, toen nog niet, maar ik moest er erg om lachen. Boven het stuk stond ‘Gerard Reve is het in grote lijnen eens met God.’ Na zo’n titel moet niemand nog over de inhoud zeuren. Dat deed progressief Nederland wel.

Rademakers wordt met de taak belast om Reve op te halen uit Frankrijk. Als Reve tijdens een autorit gepasseerd wordt door een wagen met Marokkanen, roept de schrijver: ‘Ik heb niks tegen gastarbeiders, maar waarom moet je ze allemaal een rijbewijs geven.’ Rademakers schaart dat ook onder humor. Wel humor die een beetje over de houdbaarheidsdatum heen is.

Coen Peppelenbos

Gerard Reve – Zeer Fijne Boy, Brieven aan Jef R. (1986-1997). Borgerhoff & Lamberigts, Gent. 112 blz. € 19,99.

Deze recensie verscheen eerder in een kortere versie in de Leeuwarder Courant en het Dagblad van het Noorden op 4 februari 2022.

(Foto: Bogaerts, Rob / Anefo, Nationaal Archief, CC0)