Een juist nu akelig actueel stripboek

Kan de onderneming om de Tweede Wereldoorlog samen te vatten in een stripboek van net geen driehonderd bladzijden slagen? Een gedurfde onderneming is het zeker en de tekeningen van Vicente Cifuentes zijn prachtig, maar door zijn opzet moest de scenarist Arnaud de la Croix zich beperken tot de hoofdlijnen c.q. de hoofdpersonen, waardoor De Tweede Wereldoorlog in strip deels een galerij van talking heads is geworden. 

Dat leidt soms tot onwaarschijnlijke scènes, waarin strategische beslissingen als terloops worden doorgegeven: Stalin die generaal Zjoekov de verdediging van Moskou toevertrouwt tijdens wat een toevallige ontmoeting lijkt, De Gaulle die Churchill losjes meedeelt: ‘Ik heb de intentie om de oorlog voort te zetten’, Churchill die Roosevelt voorstelt ’60 à 70.000 troepen naar Noord-Ierland te sturen om er te trainen voor een interventie in Europa’, waarop de Amerikaanse president zegt: ‘Hmm, dat zal wel indruk maken op Herr Hitler. Afgesproken!’

De Tweede Wereldoorlog als aaneenrijging van losse voorvallen, waarover eerder per voorval al boekenkasten vol werden geschreven. Dus ja, een stripboek dat een overzicht poogt te geven van het geheel is per definitie een simplificatie. De volgende vraag is: is dat erg?

Ik moet dan even bij mezelf te rade gaan. Achter mij staat zo’n boekenkast vol met biografieën van Hitler, Himmler, Hess, Speer en Goebbels. Ik heb boeken over de opkomst van de nazi’s, de Wannseeconferentie, de slag om Arnhem, de Jodenvervolging, de instorting van het Derde Rijk etc. etc. Elders staan Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog van Lou de Jong en Ondergang van Jacques Presser en natuurlijk heb ik ook Het achterhuis van Anne Frank. Literatuur zat. Maar telkens als ik een van die boeken had gelezen, moest ik concluderen dat ik er minder van begreep – niet alleen van het deelonderwerp, maar van die hele godverdomde oorlog.

Zelf ben ik van erna, maar als kind luisterde ik, terwijl ik bij opa en oma zogenaamd zoet zat te spelen onder tafel, naar de gesprekken die werden gevoerd over mensen die zich boven in een kast hadden moeten verstoppen, Duitsers die op zoek naar onderduikers door het plafond schoten, mensen die waren opgepakt, mensen die niet waren teruggekomen, mensen die hadden geheuld met de vijand. Huiveringwekkende verhalen. Later keek ik naar Lou de Jong op televisie, nog later las ik zijn boeken en door de jaren heen heb ik geprobeerd te begrijpen hoe het zover heeft kunnen komen.

Maar begrijpen doe je het nooit. Hoe meer je ervan denkt te weten, des te minder je ervan begrijpt.

In mijn kast staat een boek dat heet Dat nooit meer (van Chris van der Heijden).

Was dat niet de mindset waarmee wij naoorlogse generaties opgroeiden? NAVO-baas Mark Rutte riep ons vorige week op om ons voor te bereiden op oorlog. In het NOS-journaal hoorde ik hem zeggen dat de veiligheidssituatie van nu de ergste is in zijn leven. De vraag naar overlevings- of noodpakketten is nooit zo groot geweest. Zelf denk ik er aan om een schrijfmachine en een pak papier te kopen, zodat ik nog steeds stukjes kan schrijven als de Russen alles hebben gehackt, al zal ik waarschijnlijk wel op mijn woorden moeten passen.

Volgend jaar is het tachtig jaar vrede in Europa.

Terug naar De Tweede Wereldoorlog in strip. In korte episodes passeren belangrijke gebeurtenissen de revue. Door de hierboven gesignaleerde simplificatie gaat het daarbij uitsluitend om de grote lijnen, of zeg maar: de Grote Lijnen, en dan voornamelijk geschetst vanuit het perspectief van de in Brussel geboren scenarioschrijver.

Na de Anschluß, de bezetting van het Sudetenland en de overval op Polen begint het eigenlijke drama op 10 mei 1940… in Brussel. “De Duitsers zijn terug!” en “De moffen zijn er weer!” roepen onthutste Brusselaars als Duitse vliegtuigen laag overvliegen. Op het volgende plaatje zien we Belgische vluchtelingen met zwaarbeladen fietsen zich richting Frankrijk bewegen. “De Duitse Blitzkrieg is een succes. Ook Nederland en Luxemburg worden onder de voet gelopen”, is onder aan de bladzijde het commentaar.

Model van het station van Montoire met de trein van Hitler erachter.
Pagina uit besproken boek. Hitler en Pétain ontmoeten elkaar op 24 oktober 1940 in Montoire.

Dat een maand eerder al Denemarken en Noorwegen waren aangevallen en dat op 14 mei 1940 Nederland op de knieën werd gedwongen door een verwoestend bombardement op Rotterdam, blijft in dit album onbelicht. Wel wordt een pagina gewijd aan de ontmoeting van Hitler en maarschalk Pétain die op het kleine stationnetje van Montoire Frankrijk onderling verdelen. Overigens is van de bovenste tekening de bron snel te vinden op de site van het nu als klein museum ingerichte station. Een tekening van de Wannseeconferentie is duidelijk ontleend aan de film die daarover in 2022 werd gemaakt.

Hoe dan ook is De Tweede Wereldoorlog in strip een boek dat juist nu akelig actueel lijkt met al die onrust in de wereld. Ik hoop niet dat 2024 achteraf het nieuwe 1939 blijkt te zijn geweest en dat over tachtig jaar het album De Derde Wereldoorlog in strip verschijnt.

‘Give peace a chance,’ om met John Lennon te spreken. Laten we lessen trekken uit het verleden. Dit album helpt daarbij. Misschien.

Frank van Dijl

Vicente Cifuentes en Arnaud de la Croix – De Tweede wereldoorlog in strip. Le Lombard, € 35.