‘ik ben de botsende verhalen’

Hoe meer migratie door politieke verharding in Europa onder druk komt te staan, hoe belangrijker de vraag naar onze oorsprong is geworden. Waar kom je bijvoorbeeld vandaan als je voorouders uit een ander land komen en jijzelf hier geboren bent?  In Hier ligt de waarheid in overdaad verkent Myriem El-Kaddouri, de vijfde ‘letterzetter’ (stadsdichter) van Kortrijk, haar oorsprong. Die ligt veel dieper dan alleen maar de plek waar ze geboren is. Met haar bundel houdt ze in drie afdelingen, ‘Oorsprong’, ‘Tussenruimte en ‘Verzet’ de samenleving een spiegel voor en roept kritische vragen op hoe wij met elkaars achtergrond omgaan.

Als een ‘tussenin’ bevindt de ik zich tussen twee generaties: ‘Er is een jonge vrouw die mijn dochter nooit zal kennen’ en ‘Er is een vrouw die mijn moeder nooit zal kennen’. Ze ontdekt dat haar wortels gewichtiger zijn dan haar kruin. Ze heeft voor vrijheid gevochten en geborgenheid, maar ze heeft geleerd dat die twee niet bij elkaar horen. Ze moet aan voorwaarden voldoen. Haar tong twijfelde tussen twee talen – ‘Mijn stem is ontstaan door kettingbotsingen / van huigklanken en medeklinkers’ – en hoezeer ze ook probeerde haar oorsprong te verstikken, haar ‘bloedlijn klonterde’ en ze werd weer terug naar haar voorouders geleid. Zowel de voorouders als de nieuwe samenleving dwingen haar in een keurslijf dat nooit helemaal past:

Subtiel weeft zij het beeld van de gebedskralen door de tijd, alsof het verstrijken van de jaren als een ritueel in haar gezicht wordt gekerfd. Dit prachtige beeld gaat over in een haast activistische vraag: ‘Kunnen we het hebben over wat in mijn keel blijft stokken?’ Die parels van rituelen lijken prachtig, maar als je vervolgens je mond moet houden en jezelf zo onzichtbaar mogelijk moet maken achter sociaalwenselijke zinnetjes als ‘Met mij gaat het goed’, is het niet zo vreemd dat het gaat wringen tussen wat je bij je draagt en wat van je verwacht wordt. De voortdurende worsteling leidt uiteindelijk tot verzet tegen iedere vorm van onderdrukking.

In ‘Verjaardagstaart’ beschrijft ze hoe van een dertigjarige verwacht wordt dat ze misschien langzaamaan aan kinderen gaat denken. Allerlei voors en tegens weegt ze tegen elkaar af, maar de vraag is niet zozeer of ze kan ‘dragen’, maar of ze mag ‘overdragen’, want haar kind zal hoe dan ook die strijd van de moeder tussen twee werelden meekrijgen: ‘Mag ik zomaar mijn schaduwen verzenden / onder gesloten omslag en zonder retour, / aan een geadresseerde die er niet om vroeg?’

El-Kaddouri’s poëzie is strijdlustig, maar tegelijkertijd mooi van klank door de alliteraties en assonanties: ‘Het liefst wil ik de waarheid in de witruimtes doen woekeren’. Ook het ritme van de zinnen is mooi door de afwisseling in lengte. Waarschijnlijk komt dat ritme nog beter tot zijn recht als de dichter haar poëzie voordraagt. Er is een voortdurende onrust voelbaar, in tegenstellingen, zoals licht, donker, paniek en een storm die weer gaat liggen, overvolle ruimtes tegenover kale lokalen met spierwitte muren, maar ook door de snelle afwisseling in concrete voorwerpen als cappuccino, tegelvloer, een Spidermanpak en dadelkoekjes, en abstracta als verdriet, vrijheid, geborgenheid en hoop.

Een welkome wervelwind is dit debuut van Myriem El-Kaddouri, die de hokjes waarin sommige mensen de ander graag overzichtelijk willen onderbrengen, overhoopgooit. Haar poëzie laat zien dat onze oorsprong altijd complexer is dan op het eerste gezicht lijkt en dat deze baat heeft bij ‘de luwte van inlevingsvermogen’.

Dietske Geerlings

Myriem El-Kaddouri – Hier ligt de waarheid in overdaad. Pelckmans, Kalmthout. 56 blz. € 21,99.