Schoonheid als plicht

‘Dit boek begon met de vraag wat schoonheid is en welke betekenis we daaraan geven.’ Dit boek, Liggend naakt van Basje Boer, ‘een essay over verkleden’, begint met Assepoester. Om precies te zijn: Assepoesters transformatie van sloof tot prinses en de jurk die ze draagt, de vele versies van deze klassieke prinsessenjurk in sprookjesboeken en (teken)films: ‘Het geheim en de transformatie, de roem en de aandacht, de droom die uitkomt – de romantiek van Assepoester zit in de jurk. […] De jurk is het kledingstuk dat de vrouw het best vertegenwoordigt, alsof de lijn van haar lichaam samenvalt met de snit van het gewaad. Maar is dat wel zo?’

Hierop volgt een duik in de geschiedenis van mannen- en vrouwenkleding. Ook mannen droegen ooit hakken, rokken en ruches, want wie rijk is, kan onpraktische kleding dragen, zoals Assepoester ook pas mooi is als ze haar werkkleren niet draagt. Eind achttiende eeuw sloeg de ‘verzakelijking’ toe waardoor mannenkleding ook nu nog praktisch is, vrouwenkleding daarentegen frivool, passend bij een passief leven. ‘Haar kleding is het zichtbare bewijs dat ze zich wijdt aan haar huishouden en gezin, dat ze zelfs amper in staat is zich op straat te begeven.’

Het fijne aan Liggend naakt is dat je alle beelden voor je ziet zonder dat het boek ook maar één plaatje bevat. Boer doet dat knap, schrijft soepel en precies, wervelt door de geschiedenis van mannenhakken langs strompelrokken en ‘freedom dresses’ naar de lange haren van Britney Spears en het 21e-eeuwse door sociale media gedicteerde beauty regime. Er komen historische figuren in voor van wie ik nog nooit gehoord had, of bekendere namen van wie ik niet zoveel wist, en toch blijft het licht, beeldend, goed te volgen. Het is alsof je met je favoriete gids door een gigantisch museum wandelt en precies de juiste stukken worden enthousiast en kritisch toegelicht.

Zo wordt bijvoorbeeld in het eerste hoofdstuk stilgestaan bij het victoriaanse vrouwelijke ideaal: de vrouw op een voetstuk, ‘al zou je ook kunnen zeggen dat ze langs een onmogelijke lat wordt gelegd’, met hoepelrokken en korsetten die aangenaam bewegen of leven toch aardig in de weg zaten. Maar waren de korsetten seksistisch of is de hedendaagse kritiek dat net zo goed? ‘Vandaag de dag is die seksistische kijk op de zogenaamde ijdelheid en frivoliteit van vrouwen niet veranderd. Vrouwen die selfies maken, botox nemen, tijd verkwisten aan hun skin routine en make-up wordt verweten dat ze dom zijn (door mannen) of slechte feministen (door vrouwen).’ Even later concludeert Boer: ‘Vrouwenmode is er, in wezen, niet om de vrouw zelf te behagen. Vrouwenmode is er voor de man.’

Dat blijkt nog sterker in hoofdstuk 2, ‘Beauty as duty’, verwijzend naar campagnes in de Tweede Wereldoorlog die Britse vrouwen aanmoedigden om ook hún dienstplicht te leveren en vooral in oorlogstijd hun uiterlijk niet te verwaarlozen. Kan het nog emanciperend zijn om er mooi uit te zien, als dat een plicht is? Basje Boer gaat verder met de voeten van Barbie, met superster Taylor Swift, met voorbeelden uit deze tijd, vrouwen die spelen met de male gaze, met de modenormen. ‘Maar zo herhaal je het verband dat er altijd al was. […] Je zet het narratief naar je hand maar bevestigt de clichés.’

Tegen het einde wordt het persoonlijk. Dat overvalt mij als lezer, en ik vraag me even af waarom het boek daarmee niet is begonnen. Het persoonlijke geeft een diepere lading aan alles wat ik daarvoor las over vrouwen, hun kleding, hun poses, onze blik erop. Maar mijn lezing was in eerste instantie ook oppervlakkig, omdat ik zo las, omdat dat nu eenmaal de weg van de minste weerstand is. Er is zoveel meer dan de ijdelheid van de mode en de pose, besef je dan pas, doordat Boer het narratief vakkundig naar haar hand heeft gezet.

Michelle van Dijk

Basje Boer – Liggend naakt, Een essay over verkleden. Nijgh & Van Ditmar, Amsterdam. 160 blz. € 20,00.