Zonder schuldbesef geen vergeving?

Action Directe was de Franse tegenhanger van de Duitse Rote Armee Fraktion en de Italiaanse Brigate Rosse. Vergeleken met die laatste twee deed Action Directe laat met gewelddadige operaties van zich spreken: pas in 1979 pleegden haar leden de eerste van tientallen bankovervallen. Later volgden ook moordaanslagen, waaronder in 1986 de geruchtmakende moord op Renault-directeur Besse.

Monica Sabolo (Milaan, 1971) is niettegenstaande haar Italiaanse geboorteplaats een Franse auteur, die al zeven in soepele stijl geschreven romans op haar naam heeft staan, waarvan eerder Summer in het Nederlands werd vertaald. Daar is nu de vertaling bijgekomen van haar jongste roman, Een clandestien leven. Daarin treedt zij zelf op als hoofdpersoon, waarbij niet helemaal duidelijk wordt of het romanpersonage Sabolo geheel samenvalt met de auteur Sabolo, of dat de laatste zich enige vrijheden heeft gepermitteerd bij de schildering van de eerste en haar geschiedenis. Een opmerking overigens, die niet als kritiek is bedoeld. Een clandestien leven is een goede roman, die vooral in het laatste deel verrast.

Sabolo (de ik-figuur) beleeft een periode van indolentie en artistieke verlamming, mede ten gevolge van het opspelen van nare herinneringen aan haar vader, aangeduid als Yves S. Yves S. trouwde met haar moeder en echtte Sabolo toen zij nog te jong was om zich dat te kunnen herinneren. Dat hij niet haar biologische vader is, vertelde haar moeder pas toen ze al lang volwassen was. Na een carrière bij de ILO, een VN-organisatie die zich met arbeidsvraagstukken bezighoudt, was hij voor zichzelf begonnen. Als ILO-functionaris gebruikte hij zijn vele reizen ook voor schimmige handeltjes; eenmaal zelfstandig werd hij een snel aan lagerwal gerakend fraudeur. Toen had hij haar moeder al verlaten. In Sabolo’s geheugen draaien jeugdherinneringen aan seksueel misbruik eindeloos rondjes.

Voor de moord op Georges Besse waren Nathalie Ménigon, Joëlle Aubron, Jean-Marc Rouillan en Georges Cipriani verantwoordelijk. Wie precies wat deed is nooit helemaal opgehelderd. Een jaar later, na hun arrestatie, zou de pers de vier, twee jonge mannen en twee jonge vrouwen, ‘de kopstukken van Action Directe’ noemen, maar feitelijk waren zij de enige leden. Dat wordt Sabolo duidelijk uit een door haar beluisterde podcast over de moord. Een luistersessie die haar uit haar indolente staat haalt, want plompverloren besluit ze een boek te schrijven over hoe leden van de groep, die nog leven en hun lange straf inmiddels hebben uitgezeten, terugkijken op wat zij hebben aangericht. Hebben ze berouw? Voelen ze zich verantwoordelijk voor het leed dat ze anderen hebben berokkend? Voelen ze zich schuldig? Hebben ze om gevraagd om vergeving? En zo nee, zouden ze graag vergeven willen worden?

De gebeurtenissen van de jaren 1979 – 1987 analyseren, de voormalige terroristen lokaliseren en zich met behulp van derden, die op de een of andere manier betrokken waren bij Action Directe zonder zelf aan illegale acties deel te nemen, voorbereiden op gesprekken, dat alles beschrijft Sabolo in de helft van de hoofdstukken die volgen. De andere helft – de respectieve teksten zijn om en om gemonteerd – vult ze met herinneringen aan Yves S., aan haar worsteling daarmee en aan de vraag onder welke voorwaarden ze hem kan vergeven. Moet hij bevestigen wat zij zich herinnert? Moet hij er blijk van geven zich schuldig te voelen? Inderdaad, dat zijn dezelfde vragen die zij de nog levende Action Directe-leden wil stellen. En net als het Action Directe-viertal leidde Yves S. een clandestien leven. Sabolo benadrukt die overeenkomsten om beide verhaallijnen samen te laten komen. Misschien besteedt zij daarom nauwelijks aandacht aan de dodelijke cocktail van sektarische verdwazing, ideologische bewustzijnsvernauwing en valse Bonnie & Clyde-romantiek van Action Directe.

Het enige personage van Een clandestien leven van wie je aan het slot kunt zeggen dat deze geschiedenis haar uiteindelijk emotioneel gezuiverd heeft, is Sabolo. De auteur Sabolo onthoudt Yves S. en Action Directe echter zo’n catharsis en dat mag toch wel verrassend worden genoemd.

Hans van der Heijde

Monica Sabolo – Een clandestien leven. Vertaling Eef Gratama. Tzara. 304 blz. € 27,99.