Het ongeval dat geen ongeluk was

Over het Israëlich-Palestijns conflict zijn al hele bibliotheken vol geschreven. Toch voegt Nathan Thrall met Een dag uit het leven van Abed Salama een uniek werkstuk aan die immense stapel boeken en geschriften toe. Thrall heeft een ‘non-fictieroman’ geschreven waarin hij inzoomt op een dodelijk busongeval met Palestijnse kinderen en docenten. Via dat ongeval geeft hij vervolgens een onovertroffen inkijk in de gordiaanse knoop die het samenleven tussen Israëli’s en Palestijnen geworden is en in het dagelijkse leven en lijden onder de Israëlische bezetting.

Op een koude, regenachtige dag in februari 2012 is een schoolbus met Palestijnse kinderen onderweg naar speeltuin Kids Land. Tot op een drukke weg tussen Jeruzalem en Ramallah een vrachtwagen tegen de schoolbus knalt. De bus vliegt in brand, zes kinderen en een leerkracht komen om. Via Abed Salama, de vader van de vijfjarige Milad, één van de schoolkinderen en een reeks andere betrokkenen reconstrueert Thrall alle facetten van dat tragische busongeval. Hij doet dat met een quasi anatomische precisie.

De Amerikaans-joodse Thrall, die als onderzoeker werkte voor de International Crisis Group en al jaren in Jeruzalem woont, nam jaren de tijd om met alle betrokkenen te spreken, gaande van de Palestijnse ouders tot ambulancemedewerkers en joodse kolonisten. Het resultaat is een gelaagde journalistiek vertelling. De 30 bladzijden lange literatuurlijst achterin toont hoe grondig Thrall zijn huiswerk heeft gemaakt.

Door die grondigheid kan Thrall zichzelf als verteller wat op de achtergrond houden en op een beklemmende manier in het hoofd kruipen van zijn personages. Hij beschrijft zowel de gebeurtenissen als wat zijn personages denken, ruiken en voelen. Thrall vervalt niet in simplismen of in schreeuwerige analyses, hij houdt stevig vast aan twee principes: de feiten en het menselijke perspectief. Hij laat de gebeurtenissen voor zich spreken, maar door de ogen van de betrokkenen verweeft hij tegelijk wel de enorme complexiteit en de geladen historiek van het conflict.

Thrall durft wel al eens te meanderen. Zo is hij tussen de lijnen behoorlijk kritisch voor de patriarchale en soms ronduit misogyne dynamieken in de Palestijnse samenleving. Maar de rode draad is duidelijk: de pijnlijke absurditeit van het leven onder de joodse bezetting. Een systeem waarbij een hele bevolkingsgroep moedwillig onderdrukt wordt en dagelijks af te rekenen krijgt met paspoortperikelen, vergunningskwesties, controleposten, afscheidingen, acht meter hoge muren, enz… Het verhaal staat vol sprekende voorbeelden. Zo mist Abed Salama de geboorte van één van zijn kinderen omdat hij bij een checkpoint problemen heeft met zijn identiteitskaart. Of zo krijgen getroffen ouders met een blauwe identiteitskaart (die meer toegangsrechten tot Jeruzalem geeft) na het ongeval van Israël een schadevergoeding van 200.000 euro, terwijl ouders met een groene identiteitskaart – zoals Abed Salama – niets krijgen.

Thrall komt tot de conclusie dat het busongeval niet zomaar een ‘calamiteit’ was. Zo duurde het zowat een half uur voor de eerste Israëlische hulpverlener ter plaatse was, terwijl de dichtstbijzijnde Israëlische hulpdiensten zich op anderhalve minuut bevonden. Intussen waren de eerste gewonden al afgevoerd in personenwagens en werd het werk van de Palestijnse hulpverleners bemoeilijkt.

Iedereen wist hoe snel Israëlische troepen op een weg op de Westelijke Jordaanoever zouden zijn als een kind met stenen begon te gooien. Maar de militairen bij de controlepost, de troepen op de legerbasis Rama, de brandweerwagens in de nabijgelegen nederzettingen hadden geen van alle iets ondernomen en de bus meer dan een halfuur laten branden.

In de epiloog, die aankomt als een stomp in de maag, concludeert Thrall dat er bij het onderzoek naar het ongeval niets gezegd is over de echte oorzaken achter het drama. Thrall geeft dan een uitgebreide opsomming van die dieperliggende kwesties, gaande van het gebrek aan klaslokalen in Oost-Jeruzalem tot de ellende van het vergunningenstelsel en de controleposten. ‘Voor deze daden werd niemand ter verantwoording geroepen’.

De oorspronkelijke, Engelstalige versie van het boek (A Day in the Life of Abed Salama: Anatomy of a Jerusalem Tragedy) verscheen vier dagen voor 7 oktober 2023, de dag waarop Hamas een terreuraanval op Israël uitvoerde en het conflict in een nieuwe bloedige fase belandde. Die gebeurtenissen hadden natuurlijk ook een effect op de boeklancering. Toch werd het boek nadien bekroond met de Pulitzer Prize, werd het een internationaal succes en belandde het ook in Nederland en Vlaanderen in veel boekenlijstjes met de beste boeken van 2024.

Maarten De Rijk

Nathan Thrall – Een dag uit het leven van Abed Salama. Vertaald uit het Engels door Ineke van den Elskamp. Cossee, Amsterdam. 240 blz. € 24,99.