Het portret van een Pools dorp

Met Huis voor de dag, huis voor de nacht (1999) – nu opnieuw uitgebracht – heeft Nobelprijswinnares Olga Tokarczuk een roman geschreven die zich afspeelt in het dorp Nova Ruda dat aan de Pools-Tjechische grens ligt. De eigenaardige personages leven op een boogscheut van elkaar. Er is de ik-figuur die samenleeft met R., de man met de vreemde naam Zo-en-Zo en de oude pruikenmaakster Marta die enkel tijdens de zomer in haar huis verblijft. Marta vertelt nooit over zichzelf maar kan wel uren aan een stuk doorpraten. Het is nooit duidelijk wanneer iets waar is of verzonnen. De roman is gevuld met een lappendeken van verhalen die soms worden verteld door Marta maar soms ook niet. Daarbij gebruikt Tokarczuk korte, fragmentarische hoofdstukken en springt ze heen-en-weer in de tijd. Zoals ook in ander werk van Tokarczuk komen sprookjesachtige en fantastische elementen voorbij: een vrouw die de toekomst voorspelt, een spookverschijning, een weerwolf. Op die manier ontstaat een mozaïek van verhalen, dromen en gedachten die samen het portret vormen van een Pools dorp van de middeleeuwen tot het heden.

Er wordt verteld over de klungelige zelfmoord van de aan alcoholverslaafde Marek Marek. Over een elegante vrouw die op zoek gaat naar een man die in een droom in haar oor fluistert dat hij haar liefheeft. In een ander verhaal wordt verteld over een man die sterft met een been in Polen en het andere in Tsjechië, waarop de grenswachters van beide landen de man afwisselend aan de andere kant van de grens leggen. Een man met de naam Ergo Sum eet mensenvlees en leest vervolgens bij Plato dat hij daarom een wolf zal worden. Een langer verhaal gaat over Johann, een man die het levensverhaal van de Heilige Kümmernis schrijft. Kümmernis was een vrouw die door haar vader aan het kruis werd genageld omdat ze het klooster en De Verlossers koos boven een huwelijk. Op wonderlijke wijze kreeg ze het gelaat van Jezus opdat de man die haar als zijn vrouw wilde, zou afzien van een huwelijk. Johann voelt een gelijkenis met Kümmernis omdat hij een man is die een vrouw wil zijn, zoals Kümmernis als vrouw de trekken van een man krijgt.

Sommige hoofdstukken zijn erg kort en handelen over eerder alledaagse dingen zoals paddenstoelen plukken, rabarber kweken of de betekenis van dromen. Een afgerond verhaal vertelt Tokarczuk niet. Af en toe wordt een datum of een plaatsnaam genoemd. Het lijkt erop dat sommige verhalen zich net na de Tweede Wereldoorlog afspelen waarbij de Duitsers in de streek werden verdreven door Polen. De afzonderlijke verhalen blijken af en toe ook een band met elkaar te hebben.

Tokarczuk slaagt er in Huis voor de dag, huis voor de nacht in om de verhalen voldoende kracht mee te geven zodat ze samen een goede roman vormen. Dikwijls lezen we een mooie zin, een interessant idee of een beklijvende passage. De taal is poëtisch en de toon mysterieus. De roman is voor alles een mooie ode aan het dromen en de verbeelding.

Kris Velter

Olga Tokarczuk – Huis voor de dag, huis voor de nacht. Vertaald uit het Pools door Karol Lesman. De Geus, Amsterdam. 336 blz. € 20,00.