Het ontstaan van de klare lijn

Het is nauwelijks voorstelbaar dat iemand nog nooit een tekening heeft gezien van Joost Swarte. Op een gevelsteen, wijnfles, uithangbord, horloge, kinderpostzegel, opbergblik, brillen, glas-in-loodramen, gebouwen (De Toneelschuur in Haarlem), latex poppetjes, parkeergaragedeuren, hoodies, platenhoezen en op talloze andere voorwerpen kun je de klare lijn van Joost Swarte tegenkomen. En in zijn strips natuurlijk. Alle reden om een boek over hem te maken, dacht Ward Wijndelts, oud-hoofdredacteur van Vrij Nederland, maar ook van het stripblad Eisner dat helaas maar een kort even beschoren was. Sleutelmomenten (met omslagontwerp en hoofdstukvignetten van Joost Swarte) is geen biografie stelt Wijndelts in zijn nawoord, maar hij ziet wel uit naar iemand die zo’n uitvoerig werk maakt.

Sleutelmomenten, de titel geeft het al een beetje weg, is samengesteld rond de sleutelmomenten in het leven van de tekenaar. De hoofdstuktitels zijn gekoppeld aan een jaar en zo’n sleutelmoment. ‘1966, Vader legt de opleidingsgids open op tafel’ is zo’n hoofdstuktitel en dat vormt inderdaad de aanloop naar een cruciale schakel in het leven van Swarte, die gecrasht is op de middelbare school. Zijn vader legt de opleidingsgids open bij de Akademie voor Industriële Vormgeving in Eindhoven waar de twee interessesferen van Swarte samenkomen: tekenen en techniek. Het is opvallend hoe liefdevol Swarte over zijn ouders praat die hem niet tegenwerken op zijn pad om te tekenen. Via de Vlaamse familieleden van zijn moeder heeft Swarte al kennis kunnen maken met de fantastische strips uit Vlaanderen waaronder Guust Flater van Franquin en Kuifje van Hergé.

De ontmoeting met de laatste vormt natuurlijk ook een sleutelmoment in het leven van Swarte, die ter voorbereiding van een tentoonstelling over stripmakers die geïnspireerd waren door het werk van Hergé op bezoek gaat bij de schepper van Kuifje. Het gesprek gaat direct over de ambachtelijke kant van het tekenen, zoals de pen waarmee Hergé tekent. De tentoonstelling gaat ‘De klare lijn’ heten, een precieze typering van de tekenstijl die daarna is ingeburgerd.

De gesprekken die Wijndelts heeft gevoerd met Swarte geven de sleutelmomenten kleur en af en toe worden anderen bij de gesprekken betrokken, zoals Art Spiegelman (van Maus) en zijn vrouw Françoise Mouly die ervoor zorgt dat Swarte tekeningen en iconische omslagbeelden kan maken voor The New Yorker. Sleutelmomenten maakt je nieuwsgieriger naar meer. Ik werd door Wijndelts’ beschrijving van het stripklimaat in de jaren zeventig en tachtig, waarin de scene waarin undergroundstrips gemaakt werd enorm levendig was, benieuwd naar meer informatie over die tijd en de rol die Swarte daarin speelde. Misschien is er een variant te bedenken op een biografie. Hermans en Mulisch hebben hun eigen biografie in beelden gemaakt, waarom kan dat niet met het werk van Swarte? Een mooi, dik boek van 500 bladzijden vol tekeningen. Ik zou het kopen.

Wijndelts doet nog een aanbeveling: maak Joost Swarte een van de gasten bij Zomergasten, zo bevlogen kan hij praten over andere kunstenaars en musici. Daar zou ik ook voor thuisblijven.

Coen Peppelenbos

Ward Wijndelts – Sleutelmomenten, over Joost Swarte. Das Mag, Amsterdam. 240 blz. € 24,99.