De dingen die je voelt en wilt zeggen staan er helemaal niet

Terwijl Gerwin van der Werf bezig was met het corrigeren van de roman Wilgeneiland, die dit najaar uitkwam, schreef hij De krater, wat het Boekenweekgeschenk van dit jaar zou worden. Wilgeneiland is een goed boek dat de lezer een paar keer op het verkeerde been zet.

Een van de hoofdpersonen is Natan die met zijn vader en moeder op een woonboot is komen wonen bij de Zwarte Poel bij het dorpje Oud Zweiland. De buurman op de woonboot naast hen wordt Jezus genoemd omdat hij in de musical Jesus Christ Superstar Jezus speelt; zijn echte naam is Tom. We komen meteen te weten dat op het eilandje tegenover de woonboten, het wilgeneiland, vroeger een kunstenaar woonde die volgens sommige inwoners van het dorp gruwelijk vermoord is. Al die informatie krijgt Natan van Marie, een meisje met Aziatische trekken, die zegt later beeldhouwer te willen worden, waarop Natan onthult dat hij later dichter wil worden.

Van der Werf slaagt er goed in om meteen een continu aanwezige dreiging mee te geven aan het verhaal: de moord die Natan wil oplossen, een mysterieus meisje, het water dat een voortdurende dreiging vormt (‘Jezus’ redt Natan twee keer). Daarnaast is de boerenbevolking uit de omgeving niet blij met de vader van Natan die bij de waterschappen werkt en veranderingen wil doorvoeren. Er komen bedreigingen aan hun adres en ook Natan krijgt te maken met een fysieke bedreiging van een jongen uit het dorp (en dan redt Marie hem weer).

Van der Werf speelt losjes met religieuze motieven, kijk maar naar de namen, zonder daar mee te spotten. Het grootste deel van de roman speelt in 1992, maar in het tweede deel gaan we terug naar 1977 en wordt de kunstenaar Aalt de hoofdpersoon. Om wat bij te verdienen doe hij ook wat klusjes, voor de kerk, maar ook voor een van de rijkste mensen van het dorp, Boekhorst, die de stal bij zijn huis wil verbouwen om daar zijn collectie heiligenbeelden neer te zetten. Onder de beelden bevindt zich een piëta en een beeld van Sint Sebastiaan. Die religieuze verzameldrift heeft direct te maken met de fysieke toestand van Boekhorst die ziek is en weet dat hij zal overlijden. Daar zullen de beelden niets aan kunnen veranderen.

Bij deze Boekhorst loopt een geadopteerd meisje rond. De verhalen van Natan en in 1992 en Aalt in 1977 grijpen dan vernuftig in elkaar. Marie werkt in 1992 aan een groot beeld waarvoor ze de oude heiligenbeelden hergebruikt tot een monsterachtig groot beeld. ‘Jezus’ heeft op zijn beurt op zijn woonboot een houten afgodsbeeldje staan waarin je spijkers kunt slaan en waarbij je tegelijkertijd een wens kunt uiten. Maar ook afgodsbeeldjes hebben niet altijd de kracht die je eraan toeschrijft, blijkt later.

Door de suspense weet Van der Werf de vaart in het verhaal te houden. Wat is er precies gebeurd met Aalt? Wat is er op dat wilgeneiland voorgevallen? Wie was de moeder van Marie? Het lijkt of het verhaal over deze zaken gaat, maar je had als lezer al in het begin gewaarschuwd moeten zijn, omdat Natan die dichter wil worden het volgende beweert:

Dichten is een soort bedrog, de dingen die je voelt en wilt zeggen staan er helemaal niet, in plaats daarvan staan er woorden die niemand echt begrijpt. Hij leest het gedicht nog een keer hardop voor en besluit dat een goede bedrieger zijn ook niet gek is.

Aan het eind van deel 2, het verhaal over Aalt, komt een nadrukkelijk aanwezige alwetende verteller aan het woord:

Het verhaal is nog niet af, wanneer zijn verhalen überhaupt af, wat is dat voor idee dat een verhaal af kan zijn, moet iedereen dood zijn of lang en gelukkig leven?

Dat is de opmaat voor deel 3 waarin we kort het leven van Tom volgen die na zijn Jezus-rollen taxichauffeur is geworden. Met de eigenaar van een stripwinkel heeft hij ‘De Club van mannen die te veel voelen’ opgericht waarvan zij de enige twee leden zijn en elkaar tot alcoholische troost zijn. Het zou jammer zijn om de afwikkeling van de roman verder te onthullen, maar Wilgeneiland wordt dan nog nadrukkelijker een verhaal over de verbeelding. Je beseft ook dat de personages die je daarvoor hebt ontmoet handelen op basis van verhalen, mythes, geruchten en roddels en dat elke beschreven werkelijkheid een subjectieve invulling van die werkelijkheid is.

Ter gelegenheid van de Boekenweek heeft uitgeverij Atlas Contact verschillende romans van Gerwin van der Werf herdrukt. Als je nog een boek zoekt om het Boekenweekgeschenk gratis te krijgen dan is Wilgeneiland zeker een aanrader.

Coen Peppelenbos

Gerwin van der Werf – Wilgeneiland. Atlas Contact, Amsterdam. 318 blz. € 17,50 (in herdruk).