Wanhopig tussen de witstaartgnoes

Niets was wat het leek in het huwelijk tussen Louise Six (1862-1934) en Frans Blaauw (1860-1936). De rijke Louise, telg uit het Amsterdamse geslacht waarover Geert Mak zijn familiegeschiedenis De levens van Jan Six schreef, woonde op Hilverbeek in het Gooi. Dat grensde aan het landgoed van Frans Blaauw. Als amateur-bioloog verzamelde Blaauw witstaartgnoes, bizons, flamingo’s en andere exotische dieren. De witstaartgnoes waren met uitsterven bedreigd en Blaauw had succes met het fokken van deze dieren. Zijn collectie trok dan ook (koninklijke) bezoekers van over de hele wereld. Nadat Louise in 1895 de historische buitenplaats Gooilust erfde van haar geliefde tante, bouwde Frans de tuin gelijk om tot paradijs voor zijn geliefde gnoes. Tot haar grote verdriet kreeg Louise geen kinderen, maar sowieso had Frans veel meer belangstelling voor dieren dan voor zijn vrouw. Hij had er ook veel meer geld voor over. Louise kreeg te weinig huishoudgeld om de vele gasten te voeden om zelf fatsoenlijke kleding te kopen die bij haar stand paste. De autoritaire Blaauw verbood haar daarom zelfs om bij zijn diners aanwezig te zijn. De verzamelzucht van Blaauw was onstilbaar. Om zijn menagerie uit te kunnen breiden, nam hij een hypotheek op Gooilust (eigendom van Louise) om de buitenplaats Trompenburgh te kopen. Dat buiten liet hij op zijn eigen naam zetten.

Louises stille protesten haalden niets uit, zij durfde haar familie niet meer onder ogen te komen en vereenzaamde. Zij nam haar toevlucht tot een wel heel drastische manier om aandacht te vragen: ze liet een timmerman een schutting zetten in de echtelijke slaapkamer, die dwars door het bed liep. Daar was Blaauw niet van onder de indruk. Maar toen Louise, toen hij op reis was, twee witstaartgnoes verkocht aan een buitenlandse dierentuin om haar schulden aan de kruidenier te betalen, liet Blaauw zijn vrouw door een psychiater opnemen in een ‘sanatorium’. Vastgebonden werd zij Gooilust uitgedragen. Maandenlang werd zij opgesloten en bewaakt door een verpleegster. Zij mocht geen boeken lezen, maar moest eindeloos bladeren harken. Blaauw deed verschillende pogingen om haar krankzinnig te laten verklaren, om zo volledige controle over haar bezit te verkrijgen. In Gooilust. De stille strijd van Louis Blaauw-Six van Jeanette Wagenaar lezen we dat het mede door hulp van familieleden kwam dat het niet zo ver kwam. Het verhaal over hun ‘ontvoering’ van Louise uit het sanatorium leest als thriller.

Louise keerde nooit meer terug naar haar beminde Gooilust. Zij woonde de rest van haar leven met haar trouwe dienstbode Keetje in Zeist. Tot een wettelijke scheiding met Blaauw kwam het nooit, maar Louise nam op een slimme manier wraak. Zij zocht contact met Pieter van Tienhoven, de directeur van Natuurmonumenten. Samen met hem werkte ze aan een testament waarin zij Gooilust aan de jonge natuurbeschermingsorganisatie naliet. Van Tienhoven moest ook haar begrafenis precies zo uitvoeren als zij had bedacht. Nadat Louise in 1934 overleed, was Frans Blaauw inderdaad niet welkom bij haar uitvaart. Toen Van Tienhoven de weduwnaar ’s avonds bezocht, had Blaauw ‘geen woorden genoeg om zijn vrouw verdacht te maken en ons te krenken met allerlei vermeende bewijzen van haar gekrenkte geestesvermogens.’ Het kostte vele jaren aan rechtszaken, waarin getuigen vertelden dat Louise geestelijk volkomen gezond was, maar uiteindelijk werd Gooilust een van de eerste domeinen van Natuurmonumenten.

Jeannette Wagenaar deed voor Gooilust veel archiefonderzoek en interviewde leden van de families Six en Blaauw. De hybride vorm van haar boek, met gefictionaliseerde delen, brieven, krantenartikelen en rechtbankverslagen, werkt goed om dit bijzondere verhaal te vertellen. Zo weet de lezer dat Louise resten linnengoed bewaarde, omdat ze zo zuinig moest doen. En dat ze haar vondsten uit de natuur zoals vogelveren graag in manden verzamelde. Uit de brieven van haar familie spreekt bezorgdheid over deze gewoontes en haar man beschuldigde haar van ziekelijke bewaarzucht. Niets was wat het leek in Gooilust. Jeannette Wagenaar heeft met dit huwelijksdrama een boeiende schijnwerper gezet op een tijdperk van gruwelijke rechtsongelijkheid én een tijdperk waarin een begin werd gemaakt met het behoud van waardevolle natuurgebieden. De witstaartgnoes zijn echter, trouw aan het testament van Louise, direct van Gooilust verwijderd…

Petra Teunissen

Jeanette Wagenaar – Gooilust. De stille strijd van Louis Blaauw-Six. Uitgeverij De Kring, Am-sterdam. 224 blz. € 22,50.