Een krachtig drieluik: de biografie van een vrouw

Het derde deel van de ‘Biografie van een vrouw’ van Julia Schoch is onlangs in Duitsland verschenen. Vooralsnog is vreemd genoeg alleen het tweede deel in het Nederlands vertaald: Het liefdespaar van de eeuw. Het eerste, Das Vorkommnis, en nu het derde, Wild nach einem wilden Traum zijn alleen nog in het Duits te lezen. Het is te hopen dat ook deze twee binnenkort worden vertaald. Het is een gemiste kans van de Nederlandse uitgever dat bij het tweede deel het originele omslag van Tina Berning is vervangen door een kunstwerk van Edvard Munch. Op zichzelf is dat een prachtig kunstwerk, maar het werk van Tina Berning vormt juist met dit drieluik van Schoch een schitterende eenheid. Berning tekent en schildert vooral kleurrijke vrouwen die grotendeels niet ingevuld zijn, alsof het een oneindig aantal variaties op de vrouw betreft. Schoch laat op haar beurt in haar drieluik zien dat zelfs één en dezelfde vrouw een oneindigheid aan variaties in zich bergt.

In het eerste deel ontmoet de hoofdpersoon, die enige gelijkenis toont met de auteur zelf, een vrouw die beweert dat zij haar zus is. Daarmee raakt de hoofdpersoon in een zoektocht naar haar geschiedenis en de ontwikkeling van haar leven tot dan toe. In het tweede deel neemt deze zelfde vrouw zich voor om haar man te vertellen dat zij hem gaat verlaten. Daarop volgt een zoektocht van de vrouw naar de ontwikkeling van haar relatie met haar echtgenoot. In het derde deel blijkt de vrouw ooit een kortstondige affaire gehad te hebben met een Catalaan, toen zij zich toevallig op hetzelfde moment hadden aangesloten bij een kunstenaarskolonie in Hudson Valley, in het noordoosten van de Verenigde Staten. In dit derde deel volgt opnieuw een zoektocht naar haar identiteit, maar nu in verhouding tot de man, aan wie ze zich eigenlijk vooral heel sterk ergerde.

Schochs drieluik draait nauwelijks om gebeurtenissen, maar vooral om de reflectie daarop. In dit derde deel zijn er twee personages die voortdurend in haar gedachten terugkeren: de soldaat die zich, toen de hoofdpersoon nog een jong meisje was, in het bos ophield en haar graag gezelschap hield, en de Catalaan, de minnaar uit de tijd dat ze al getrouwd was. Ze twijfelt aan haar herinneringen, vraagt zich af in hoeverre ze die in de loop van de jaren heeft aangevuld met verbeelding, maar ook in hoeverre haar waarneming destijds wel klopte. Zo komt ze jaren later weer op de plek waar ze ooit de soldaat gezelschap hield in haar kindertijd. Ze ziet dezelfde bomen, die haar tegelijkertijd vertrouwd als vreemd voorkomen, zoals in een droom. Werelden liggen over elkaar heen, maar in kleine variaties, waardoor ze net niet passen.

Zinnen die de soldaat heeft uitgesproken, zoals die uit de titel, maar ook ‘Ich werde sterben ohne dich’, als ze als kind aankondigt dat ze gaan verhuizen, komen later, in een afstand van jaren, weer bovendrijven en houden de hoofdpersoon bezig. Ze bedenkt dat de soldaat had verteld dat hij ook had geprobeerd te schrijven, maar dat het hem niet lukte, dat zijn hoofd zo vol gedachten en stemmen was, dat het een onleesbare stortvloed werd.

De hoofdpersoon komt ook op plekken van vroeger die totaal veranderd zijn. Huizen en andere gebouwen zijn afgebroken, maar zelfs op plekken waar dezelfde huizen nog staan, is de sfeer volkomen veranderd. Ze stelt daarbij wezenlijke vragen: waaruit bestaat precies onze geschiedenis als die nergens is vastgelegd, behalve in onze herinneringen? En ieder mens heeft bij dezelfde plekken weer andere herinneringen, waardoor je je kunt afvragen of de plekken wel echt iets zijn wat in objectieve bewoordingen te beschrijven is. Haar twijfel en onzekerheid ten opzichte van haar herinneringen leiden tot prachtige bespiegelingen:

Manche Phasen meines Lebens scheinen wie in eine ewige Dämmerung getaucht. Ich sehe mich durch lange, dunkle Flure gehen, an deren Ende ich leise eine Tür aufdrücke, sehe mich unter einer verschneiten Dachschräge an einem Tisch sitzen oder in fahlem Novemberlicht, ohne dass ich imstande wäre, mich zu rühren. Aber dort, in A., lag alles in gleißendem Sonnenlicht. Es ergoss sich über das weite Endlose Tal. Sonne – und Nebel, beinahe Rauch, der morgens über den Bergen, den Catskill Mountains, aufstieg. Was zurückbleibt, ist Landschaft.

Ook in de vorige twee delen laat Schoch zien dat een mensenleven ongrijpbaar is. Je denkt dat je een half leven lang met dezelfde man hebt geleefd, maar eigenlijk weet je zo weinig van elkaar. Door iedere ervaring buiten elkaar om, veranderen ze een stukje, en hoe weet je dan of je elkaar ooit in wezen weer tegen zult komen? Als er een zus bijkomt in het gezin, in hoeverre zijn de onderlinge verhoudingen dan nog houdbaar? Wat maakt jou tot zus en dochter? De Catalaan komt ze ook jaren later weer tegen. Ze stelt zich zijn lichaam van toen voor, maar alles lijkt verdwenen, alsof hij een ander mens is geworden. Zelfs het verschijnsel ‘verraad’ trekt ze in twijfel: ‘Es geht nicht um Verrat, nie. Man will etwas haben, das einem ganz allein gehört. Und zugleich will man sein Leben mit jemanden teilen. Wie es aussieht, wollen manche Menschen alles. So verrückt ist das.’

Op de afbeeldingen van de Duitse omslagen zie je steeds de contouren van een vrouwenportret. Je kunt je afvragen of het steeds dezelfde vrouw is. In de portretten van Berning valt veel te raden. De vrouwen zijn kwetsbaar, door de krassen en vegen die dwars door de portretten lopen, maar ook trots en krachtig. Precies die kwetsbaarheid en kracht straalt ook Schochs drieluik uit en daarmee de liefde tot het leven dat zich bij ieder mens als een raadsel in de tijd ontvouwt.

Dietske Geerlings

Julia Schoch – Wild nach einem wilden Traum; Biographie einer Frau. Deutscher Taschenbuch Verlag. 174 blz. € 30,99.