‘Wuivende taalvelden’

Voor hij onverwacht overleed, had Mark van Tongele (1956 – 2023) nog een bundel in voorbereiding. Deze is nu bij uitgeverij P verschenen onder de titel Zonnewater. Je herkent de dichter direct. Neem dit beeld en de functie daarvan: ‘De zee blijft inzicht geven, / telkens weer het ochtendrood’. Zee, strand, de zonsopkomst, dood, levenslust, de ritmische, klankrijke opsommingen, vrolijk makende neologismen, de zintuiglijkheid: het is ook in deze bundel allemaal aanwezig. Ook titels klinken vertrouwd: ‘Zeelichtlettertrilling’, ‘Hopwarkruid’, ‘Een bonte glansneusleermuis boven een bloem’. De gedichten komen in de meeste gevallen voluit tot hun recht als je ze hardop voorleest. De eerste twee strofen van ‘Tongpiraterij’:

Daar begint hij waarachtig weer. Een hap,
oogjes uit een taalrotsspleet, een woord, schep-
lichtbron roedetoorts goudgaas

lokstof loverwerk, in het klokhuis de zaden,
plasmapolka navelruis springlucht slingergaren
hartvinbladen. De staart vrolijk dragen.

Opvallend zijn de gedichten waarin de dichter zich afvraagt hoe te leven, hoe zich overeind te houden in het besef van een fundamentele eenzaamheid en een wereld vol geweld en wreedheid. ‘Oorlogszucht, verwoesting, radeloze kreten / van vluchtende armoede. Onbarmhartigheid’ – en dat is lang niet alles wat hij noteert. Ook hier geven water en lucht het broodnodige tegenwicht. Als de dichter tijdens een wandeling in het Verdronken Land van Saeftinge het slik aan zijn laarzen voelt trekken, constateert hij: ‘Kijk, zienderogen dient // doorluchtig het hemelblauw zich weer aan. // Waar water en zonlicht samenkomen / keert het leven terug.’ Hij geeft zichzelf regelmatig adviezen en soms betrekt hij daar ook de lezer bij, zoals in het onderstaande prachtige gedicht, dat ik in zijn geheel citeer. Aan woorden als ‘woordlof’, ‘steentjes van taalvruchten’ of de erkenning dat je niet alles met ogen en oren hoeft te verslinden, zie je dat het onder andere gaat over het lezen van gedichten.

Iedereen heeft zo z’n voorkeuren

Neem van de dingen waarvan je niet zo houdt in ieder geval
een schepje. De een houdt meer van doodbaars dan van levende

kreeft, de ander is net dol op woordlof of krolse sla-uit-de weg.
Menslief, je hoeft niet alles met je ogen en oren te verslinden,

maar aan je kieskeurigheid zijn hoffelijk gesproken grenzen.
Je kunt niet bijna alles onaangeroerd laten afnemen.

Neem dus ook dingen ter harte waarop je niet zo dol bent.
Er zijn natuurlijk onderdelen die je echt niet hoeft te slikken:

graten, vellen, botjes, zeentjes, knarretjes van gedachte-
gangen, steeltjes, pitten en steentjes van taalvruchten.

Het leven smakelijker maken en daaraan werken, aan jezelf,
aan je eigen leven, en dat van anderen. Het ogenblijk meemaken

en er volmondig van genieten en het weer laten gaan.
Boordevolletjes fijn samenzijn. Geen vers nippertje afslaan.

Vitaal is het bewustzijn van de ondoorgrondelijkheid.

De bundel bevat 45 gedichten en heeft geen afdelingen. De definitieve versie had er mogelijk anders uitgezien. In zijn IM in de Poëziekrant (2023-3) schrijft Koen Vergeer, vriend en voormalig redacteur: ‘Van Tongele was als een waterval, een bron aan dichtregels. Wat niet wil zeggen dat er sprake was van een naïeve gevoelsuitstorting; integendeel, deze dichter wist precies wat hij deed. Vaak genoeg werd er nog uitvoerig aan de regels gesleuteld en geslepen. Echter zonder enige pretentie, niks van wat hij schreef was heilig, wat niet goed genoeg was, viel gewoon af.’ In ‘Wij barsten van het fruit’ spreekt de dichter zich zelf ook uit over zijn werkwijze. De laatste twee strofen:

Ik kom hoe langer hoe meer in de materie.
Land in zicht. Zo dit gedicht zit goed
in de werf, al komen verschillende details

door het hoge ritme niet te goed uit de verf.
Ik ben op geen stukken na klaar.
Maar toch bedankt om hier te zijn!

Sommige gedichten maken inderdaad de indruk dat er nog wat aan gesleuteld had moeten worden; misschien zouden er ook een paar niet zijn opgenomen in de definitieve bundel. Het geeft niet. Het is heel fijn dat Zonnewater er toch is gekomen.

Hans Puper

Mark van Tongele – Zonnewater. P, Leuven. 64 blz. € 18,00.