De verkrachter op een voetstuk

Welhaast alleen op de wereld, nog heel jong en onervaren, ervaart Mouchette de wrede hardheid van het bestaan. Haar vader en broers vrijwel altijd dronken en agressief, haar moeder, mede-slachtoffer van het vrouw-zijn in de zeer arme Artois, het uiterste noorden van Frankrijk, bekommeren zich nauwelijks om haar. Voor Mouchette, zoals de novelle ook heet, rest slechts haar intuïtie en onberedeneerde gevoelens over goed en kwaad, misschien het geloof in een God.

Georges Bernanos (1888-1948) schreef deze kleine roman in 1937 nadat hij getuige was geweest van de harteloze executies van de plattelandsbevolking op Mallorca tijdens de Spaanse burgeroorlog. De protagonist staat daarmee symbool voor de weerloosheid van met name de eenvoudige bevolking, die in alle opzichten misbruikt wordt.

In de persoon van de veertienjarige, wat nukkige Mouchette gaat het om beschimping door dorpelingen, klasgenootjes en zelfs haar schooljuf. Thuis is de vader doorgaans dronken en slechts aanwezig om zijn frustraties op vrouw en dochtertje af te reageren, diens zoons volgen zijn slechte voorbeeld. De ziekelijke moeder, kort daarvoor nog bevallen van een al snel verwaarloosde baby, heeft de handen vol aan haar eigen overleven. Als zij sterft staat Mouchette er echt alleen voor, al doen bepaalde dorpelingen zich met valse bedoelingen graag voor als beschermer.

Als ze, nadat ze van school is weggelopen, op een avond als een ernstige variant op Roodkapje alleen door het bos loopt en het noodweer toeslaat, laat ze zich door de stroper Arsène meevoeren naar een hut. De man is dronken, krijgt een angstaanjagende aanval van epilepsie en vertelt haar daar ook dat hij boswachter Mathieu bij een vechtpartij mogelijk vermoord heeft. Mouchette weet niet goed hoe ze met zo veel plotselinge vertrouwelijkheid, hoe bizar ook, om moet gaan. Ze voelt weerzin en afschuw, maar zijn mannelijke aandacht fascineert haar niet minder, trekt haar ook aan. Als hij haar verkracht, culmineren al die verwarrende gedachten en gevoelens in een vorm van verliefdheid.

(…) de schaamte die nu is achtergebleven, is haar onbekend, want tot nog toe heeft ze haar beulen steevast gevreesd en misprezen, terwijl ze Arsène blijft bewonderen en eens en voor al op een voetstuk plaatst.

Bernanos, in wiens werk de eeuwige strijd tussen goed en kwaad de rode draad vormt, waarbij het rooms-katholieke geloof veelal voor het goede staat, verzette zich tijdens zijn jaren op Mallorca tegen de Franco-gezinden en later tegen Hitler-Duitsland. Altijd mede gedreven door een groot hart voor de machteloze kwetsbaren. In Mouchette komt dat tot uiting in gedetailleerde beschrijvingen van het lijden van het meisje met impliciet commentaar op het barbaarse wangedrag van de anderen in haar omgeving. Steeds stilzwijgend suggererend waartoe diepe armoede mensen kan aanzetten.

Het meisje is nog een kind, leert het verhaal, en ze is zich daar zelf ook wel bewust van. Maar net als voor Arsène is denken voor haar een welhaast onmogelijke opdracht. Bij hem speelt alcohol een grote rol, bij haar vooral de kinderlijke onervarenheid. (‘Ze is het zo slecht gewend na te denken dat ze niet beseft hoeveel moeite het haar kost om alles te begrijpen.’) Maar het leven biedt haar geen ruimte voor welke distantie dan ook.

Dat deze novelle een tragisch einde kent was te verwachten. Bij Bernanos is echter het religieuze mysterie vaak een onverwachte reddingsboei. Dat maakt zijn werk in het algemeen en Mouchette ook enigszins, tot een in onze eenentwintigste-eeuwse ogen nogal wonderlijk oeuvre. Wat onverlet laat dat hij Mouchettes diep eenzame bestaan aangrijpend en invoelbaar weet te schetsen.

André Keikes

Georges Bernanos – Mouchette. Vertaald door Katelijne De Vuyst. Vleugels, Bleiswijk. 96 blz. € 24,50.