Een ander perspectief

We hebben de tijd van de helden van vroeger inmiddels wel achter ons gelaten. Al het goede dat onze voorouders (‘wij Nederlanders’) in het verleden in verre, tropische oorden hebben verricht, is inmiddels voorzien van talloze pijnlijke kanttekeningen. De geschiedenis van de wereld is niet langer per definitie die van de winnaars. Maar dat is niet de enige reden waarom het juist nu, vele eeuwen na dato, belangrijk is het verhaal van de Molukken opnieuw onder de aandacht te brengen. Want na enkele min of meer verlichte decennia (decennia in een verhaal van eeuwen) dreigt het sociaalliberale getij mondiaal gezien alarmerend snel te keren.

Molo Uku van tekenaar Harits Farhan en scenarist Erno Pickee vertelt het verhaal van de beroemde kruidnageleilanden tot de komst van het eerste Nederlandse schip. De makers hebben bewust gekozen voor fictionele personages om er geen al te particulier verhaal van de maken. Het gaat om de algemenere geschiedenis van een volk dat uitmunt in empathie en goeder trouw, om daarvoor vervolgens door de meedogenloze Nederlanders keihard afgestraft te worden. U begrijpt dat de werkelijkheid wellicht net iets minder zwartwit is geweest, maar de scherpe tegenstelling plaatst de geschiedenis wel in een helder perspectief.

Het boek begint met een historisch overzicht van de handel in kruidnagels vanaf 2000 v.Chr. De geschiedenis voert de lezers in imposante paginagrote tekeningen langs Syriërs, Egyptenaren, Chinezen, Indiërs, Romeinen en Arabieren, om tenslotte via Venetië in het moderne Europa aan te komen. De ellende begint als de Europeanen rond 1500 zelf op zoek gaan naar de gewilde kruidnagels. In navolging van Portugal gaan Spanje, Nederland, Engeland en Frankrijk op jacht naar het mysterieuze, geurende gewas. Waarna, na niet meer dan twintig bladzijden het verhaal begint dat Pickee en Farhan willen vertellen.

Het altruïsme van de oorspronkelijke bevolking wordt geïllustreerd aan de hand van een geschiedenis van twee gemeenschappen, van wie er van één door natuurgeweld het dorp verwoest is, terwijl de andere op het punt staat een belangrijk traditioneel oogstfeest te vieren. De leiding van het gespaarde dorp wil alles (inclusief het feest) opofferen om het andere te helpen. Maar ondanks alle goede bedoelingen komt de hulp traag op gang en is zeker niet toereikend.

Precies op dat moment verschijnt er een enorm schip voor de kust. De kleine Rue, die het als eerste ziet, vertrouwt het niet. Maar als de ouderen kennis maken met de vriendelijke kapitein De Vries is er al gauw geen ruimte meer voor achterdocht. Zeker niet als de bemanning van het VOC-schip – want dat is het natuurlijk – het verwoeste dorp helpt opbouwen en tenslotte ook nog de moeite neemt om de kruidnageloogst te helpen binnenhalen.

Behalve voor een paar kritische geesten komt het dan ook tot een volslagen verrassing als de Hollanders, in plaats van zoals afgesproken te vertrekken, op een ochtend het hele strand vol hebben staan met oorlogstuig, wat zij al die tijd kennelijk op hun schip verborgen hadden gehouden.

De Vries transformeert van een hulpvaardige vreemdeling in een meedogenloze kolonist, wat ook in de tekeningen te zien is. De laatste verwikkelingen lezen we uit het verslag van het meisje Lukina dat haar wantrouwen omzet in het heimelijk observeren van wat De Vries en zijn mannen uitspoken buiten het zicht van de bevolking. Haar verslag heeft uiteindelijk de verwikkelingen niet kunnen keren – en de geschiedenis van de eeuwen erna al helemaal niet.

Molo Uku met als ondertitel Erfenis van de Gouden Eeuw vertelt het verhaal van de kolonisering van kruidnageleilanden in krachtige zwartwit tekeningen, maar met een scenario dat ook erg zwartwit is. Niet omdat de berekenende wreedheid van het kolonisatieproces nuancering behoeft. Nee het is, integendeel, juist de honderd procent goedheid van de lokale bevolking waardoor het verhaal wat aan geloofwaardigheid inboet.

De zwartwit tekeningen van Harits Farhan komen nog sterker tot hun recht omdat ze zijn afgedrukt op zwarte bladzijden, zwart op snee, waardoor de symboliek van de vormgeving naadloos aansluit bij de sombere thematiek.

Jan de Jong

Erno Pickee (tekst) en Harits Farhan (tekeningen) – Molo Uku. Nijgh & Van Ditmar, Amsterdam. 152 blz. € 25,00.